Spaanse Burgeroorlog

Het stond al een poosje op mijn verlanglijstje om een goed boek over de Spaanse burgeroorlog te lezen. Onlangs verscheen De strijd om Spanje. De Spaanse Burgeroorlog 1936-1939 van Anthony Beevor, van wie ik eerder boeiende boeken over Stalingrad en de ondergang van Berlijn in 1945 las. Ook deze pil boeit, al moet je soms flink doorbijten. De strijd ging officieel tussen de republikeinen en de nationalisten, maar vooral de linkse republikeinen waren een verzameling van vele soorten partijen, vakbonden en bondgenoten. Het duizelt je soms van de namen en afkortingen. De rechtse nationalisten waren aanvankelijk eveneens divers, maar Franco wist de boel snel te centraliseren, wat trouwens één van de belangrijkste pilaren onder zijn latere overwinning bleek. De republikeinen bleven tot op het eind verdeeld en waren soms meer met elkaar bezig dan met de tegenstander. Vooral de communisten probeerden zich de juiste uitgangspositie voor na de te winnen oorlog te verschaffen. De strijd was vanaf het begin ongelijk, ook al waren beide partijen wat betreft strijders getalsmatig in evenwicht. De republikeinen (die zich terecht erop beriepen de officiële en democratisch gekozen regering te vertegenwoordigen) kregen behalve van de Sovjetunie geen steun vanuit het buitenland, terwijl Franco flink profiteerde van de de hulp uit Duitsland en Italië. Door de incapabele republikeinse militaire leiders liepen vele onnodige veldslagen op een jammerlijke mislukking uit, zodat men zichzelf verzwakte. Nadat de nationalisten van Franco een stad of gebied hadden veroverd, startten zij er huiveringwekkende zuiveringen, waarbij vele tienduizenden voor het vuurpeloton moesten verschijnen. Het boek geeft geen antwoord op de vraag hoe het heeft kunnen gebeuren dat het westen tot de dood van Franco in 1975 (!) deze fascist ongestoord zijn gang heeft laten gaan. Maar daarvoor is dit boek ook niet bedoeld; het geeft uitputtend inzicht in het verloop van drie jaar burgeroorlog in een periode dat Hitler de aandacht in Europa voor zich opeiste. Beevor geeft ook enkele opvallende feiten. Terwijl ik het tegenovergestelde aannam, bleek Spanje al ver voor de oorlog het land te zijn met procentueel het minste kerkbezoek. De katholieke kerk steunde openlijk de nationalisten, en de paus feliciteerde Franco in 1939 met zijn overwinning. De kerk praatte gewelddaden tegen de republikeinen en republikeinse bevolkingsgroepen goed, en schreeuwde moord en brand wanneer de propaganda van Franco een misdaad tegen een priester meldde. Bij het bezoek van paus JHP 2 aan Spanje in 2003 noemde hij de niet eens bewezen moord op priesters door de republikeinen een geplande misdaad, maar repte met geen woord over de vele priesters die door de nationalisten zijn vermoord. Zou dat de reden zijn geweest voor de koele ontvangst door de huidige Spaanse premier van de nieuwe paus onlangs? Feit is in elk geval dat de Spaanse burgeroorlog de gemoederen in Spanje nog flink bezighoudt, vooral ook omdat men er pas ruim 30 jaar mee bezig mág zijn. Beevor maakt ook duidelijk dat de steun die de republikeinen uit verschillende landen kregen aan gevechtskracht weinig voorstelde. De hulp uit de Sovjetunie was weliswaar noodzakelijk om overeind te blijven, maar was onder de maat om de oorlog te kunnen winnen. Bovendien had Stalin niet zoveel belangstelling voor Spanje; hij had intern en met Hitler en Engeland wel andere zaken aan zijn hoofd. Enfin, een rijk en gevarieerd boek dat zich niet makkelijk laat lezen.