La Grande Guerre II

Nog meer over de Eerste Wereldoorlog in het beroemde boek van Robert Graves in de serie Oorlogsdomein van de Arbeiderspers Dat hebben we gehad (Goodbye to All That). Graves schreef het boek eind jaren twintig (hij was toen nog geen vijfendertig) en kenschetste het toen al als zijn autobiografie. En terecht! Hij had toen al zoveel meegemaakt, dat het schrijven van een autobiografie volledig gerechtvaardigd was: opgroeien in een aristocratische familie, een schoolopleiding in een conservatief-traditioneel milieu, drie jaar meevechten in de loopgraven van de Eerste Wereldoorlog, een gebroken studie in Oxford, een huwelijk met vier kinderen die daarna op de klippen liep, en een hoogleraarschap aan de universiteit van Caïro... en ondertussen je brood verdienen als dichter. Enfin, dit is een rijk boek, waarin de kern wordt gevormd door de beschrijvingen van de loopgravenoorlog in Noord-Frankrijk. Die oorlog, dezer dagen negentig jaar geleden door de wapenstilstand beëindigd, vormt nog steeds één van de grootste mysteries van de geschiedenis. Want juist door alle machinaties die deze oorlog lieten ontstaan en zo langdurig-gruwelijk lieten zijn, is deze oorlog zo onbegrijpelijk. Als er één oorlog is waarvan gezegd kan worden dat tallozen voor niets gestorven zijn, is het deze oorlog wel. En met Van het westelijk front geen nieuws (Im Westen nichts Neues) van Remarque (hier de leeslog) en Oorlogsroes (In Stahlgewittern) van Jünger is dit nog zo'n beroemd boek over deze onbegrijpelijke strijd. Er zijn nog meer beroemde boeken, die ik niet allemaal achter elkaar kan lezen. Want je wordt er niet echt vrolijk van. Vooral ook vanwege de eigenlijk niet te begrijpen levensopvatting van de schrijver en zijn medesoldaten. Er werd soms gejuicht bij de aankondiging van de zoveelste nieuwe (en dus met voorspelbare afloop eindigende) 'uitvoering'.