31 juli 2015

Prelaat

Ik kreeg vanaf de opgeruimde zolder (zie hier) nog een Bomans-boek. Noten kraken bleek ik al in de kast te hebben staan, maar dat was een latere druk, zonder stofomslag en bovendien ongelezen. Dus dat exemplaar gaat naar de lommerd en dit cadeau komt ervoor in de plaats. Het is een selectie van zestig stukjes die Godfried Bomans in de jaren vijftig voor de Volkskrant schreef, dat toen nog een keurig katholiek dagblad was. Bomans fungeerde als de luis in de pels, die commentaar leverde op de actualiteit en op meer generieke zaken. Deels uit of karakteristiek voor de tijd. Maar er zitten enkele parels tussen die het boek onsterfelijk maken. Subliem is het stukje waarin Bomans vertelt over de 12 onderwerpen waaruit middelbare-schoolleerlingen voor hun opstelexamen er één moesten kiezen. Het zijn geen gewone onderwerpen, maar titels als: Het tafelgesprek, Maak er geen probleem van, Als de wind de zeilen bolt en De ramen open! En wat doet Bomans: hij schrijft een stukje waarin alle titels voorkomen. Hoogstkomisch. Ik zat in een vliegtuig toen ik de stukjes Alleen voor volwassenen en het vervolg Wederom, voor volwassenen las. Ik heb de hele cabine bij elkaar geschaterd. Het gaat om de intocht van Sinterklaas in Nijmegen. De bestaande Sinterklaas, gepensioneerd majoor bij de cavalerie Van Titsen wordt vervangen door Piet Ramakers, die echter geen paard kan rijden. Het voorstel om hem vanuit Lent via de Waalbrug de stad te laten inlopen wordt liturgisch onuitvoerbaar geacht. Dan laat men hem via een roeiboot de Waal oversteken, maar door de sterke stroming verdwijnt hij een stuk verderop bij Druten in het riet. Maar Sinterklaas laat het er niet bij zitten en weet alsnog Nijmegen te bereiken en betreedt als bemodderde prelaat de Grote Markt. De liederen die de verzamelde kinderen rond het middaguur zingen klinken wat vreemd (Zie de maan schijnt door de bomen), maar Ramakers ontvangt deze blijken van misverstand met de rust van een geoefend herder. Het schoolhoofd wil dat de kinderen vervolgens terug naar school gaan, maar Sinterklaas neemt het heft in eigen handen en geeft iedereen vrijaf. Het is koddigheid en kneuterigheid troef, maar bij huidige literatoren lees je zulke ongein niet meer, helaas.

27 juli 2015

Familie

Vorige maand las ik met veel genoegen een uitgave met de brieven van de in 1990 op 39-jarige leeftijd overleden Frans Kellendonk; zie hier de weblog. Door zo'n uitgave word je geïnteresseerd in zijn 'echte' scheppende werk. Zijn laatste roman Mystiek lichaam geldt als zijn meest geslaagde. Ik las het ooit eens, maar kan me er niets van herinneren - het boek staat ook niet in mijn boekenkast. De hernieuwde kennismaking viel niet tegen, maar ook niet mee. Het boek kan gelden als een schoolvoorbeeld van Revisor-proza: overdadig moeilijk en psychologisch te uitleggerig. Het basisgegeven is best fraai: een vader die tegen zijn aanvankelijke zin zijn dochter en zoon weer op het nest terugkrijgt, en pas na veel geklaag en gedoe hun komst aanvaardt. Maar dan is het al te laat en raakt hij hen weer kwijt. Kellendonk heeft voor iedere gedachtengang en handeling teveel woorden nodig. In 2015 zou zo'n boek afgewezen worden, denk ik. In Kellendonk school echter een groot schrijver, en als hij de tijd van leven had gehad zou hij nu, als rijpe zestiger en andere wegen ingeslagen hebbend, een groot schrijver zijn geweest. Het mocht niet zo zijn, helaas.

20 juli 2015

De vozjd

Het moest er zeker een keer van komen: een biografie over Josef Stalin. Een jaar of tien geleden kocht ik Aan het hof van de rode tsaar van Simon Sebag Montefiore, maar legde het na 50 pagina's boos weg omdat ik die ongenuanceerd vond. Nu kocht ik het onlangs verschenen en positief besproken boek Stalin. De biografie van Oleg Chlevnjoek; een exclusief noten en register zeer beknopte biografie van nog geen 400 bladzijden. Chlevnjoek weeft twee verhaallijnen door elkaar: dat van de meer dagelijkse aard van Stalin, waarbij zijn laatste dagen en uren voor zijn dood in maart 1953 de kaptstok vormen. En dat van de chronologie: jeugd, revolutie, machtsstrijd, stabilisatie, de Grote Terreur van 1937-1938, Tweede Wereldoorlog en laatste jaren. Stalin en Hitler hebben met elkaar gemeen dat zij ieder verantwoordelijk waren voor miljoenen doden, maar daar houdt de vergelijking eigenlijk wel op. Stalin was niet uit op rassenleer, zondebokken, expansie en oorlog, maar zo leert deze biografie slechts op één ding: lijfsbehoud. Zijn diepe arwaan maakte dat een mensenleven (of miljoenen) niet telde, als hij maar de baas kon blijven. Zelfs zijn directe medewerkers waren hun leven geen seconde zeker. Stalin voerde een desastreuze economische en in de Tweede Wereldoorlog aanvankelijk ook militaire politiek, en het is eigenlijk onvoorstelbaar dat er geen geslaagde samenzweringen tegen hem hebben plaatsgehad (over mislukte geen enkele overlevering trouwens). Direct na zijn dood werden al zijn gruwelijke economische en repressieve decreten opgeschort; binnen enkele maanden was het hele land bevrijd van de ergste ellende. Deze biografie is een goede inleiding in deze dictator, maar geeft geen antwoord op de knellende vragen wat Stalin nu daadwerkelijk bezielde en waar die bezieling uit voortkwam. Een biograaf heeft het echter moeilijk met Stalin: de archieven zijn nog maar net en deels open, en veel van het materiaal is onbetrouwbaar (want wie durfde überhaupt zijn mening aan papier toe te vertrouwen...?). En wetenschappers gissen zo weinig mogelijk.
Tenslotte: de oorspronkelijke Engelse titel is: Stalin. New Biography of a Dictator. In het Nederlands: Stalin. De biografie. Met op het achterplat: het standaardwerk voor de komende decennia. Welja!

15 juli 2015

Kwartet

Al tijdens zijn leven werden de losse stukjes die Godfried Bomans voor kranten schreef flink uitgevent in bundels en weer andere bundels. Twee jaar na zijn dood in 1971 verscheen er een minibundel in de serie Kort en goed; jaren zeventig-uitgeversmarketing van de bovenstse plank! Ik kreeg dit boekje met de titel Voor het donker worden onlangs cadeau van een vriendin wier moeder de zolder opruimde. Vier stukjes van Bomans, bij elkaar 30 bladzijden, en op het dubbele omslag in vaal groene kleur vijf pagina’s inleiding door Kees Fens. De stukjes van Bomans blijken de tand des tijds beter doorstaan te hebben dan de droge doorwrochte inzichten van Fens. Gewoon maar een citaat, Bomans ten voeten uit. Het gaat over een banket ter ere van de honderdste sterfdag van Charles Dickens in de Guild Hall in Londen. Er kunnen precies negenhonderd mensen eten en die zaten er dan ook. Je schrikt daar wel even van. Eten is ten slotte een intieme gebeurtenis. Twee is ideaal, hoewel ik aan vier ook heel goede herinneringen heb. Met zes wordt het al moeilijker en boven de tien is elke redelijke conversatie uitgesloten. Honderd heb ik ook wel meegemaakt, maar dat was eenvoudig bunkeren. Loopt het naar de duizend, dan kom je in een orde die ik niet ken en voor het eerst hier zag.

08 juli 2015

Gebroken knop

Op mijn 17e kocht ik bij de V&D in Heerlen (die hadden toen nog een ruim en groots boekenaanbod) de net verschenen roman/novelle Letter en Geest. Een spookverhaal. Ik las dat boekje van Frans Kellendonk en snapte er niks van; ook van zijn enkele jaren later uitgekomen roman Mystiek lichaam begreep ik niet veel. Zijn vroegtijdige dood maakte hem tot een soort van eeuwige belofte in de knop gebroken. En nu opeens verscheen er een groots eerbetoon aan deze in 1990 op 39-jarige leeftijd aan aids overleden schrijver. De brieven is een grandioze uitgave waarin een ruime selectie van zijn correspondentie is gebundeld, van een eerste briefje aan zijn ouders toen hij als 17-jarige op schoolreis was, tot een kaartje aan een vriend vijf dagen voor zijn dood in februari 1990. Het is een weemoedig stemmend boek. Vooraleerst omdat Kellendonk een consciëntieus en hardwerkend wetenschapper was. Hij studeerde in de VS, gaf er colleges en gastlessen, en vertaalde doorwrochte literaire werken. En ondertussen schreef hij zelf. Op je 39-ste begint het leven pas, dus ja: wat als... Weemoedig stemt ook de gedachte dat boeken als deze tot een uitstervende soort behoren. Want wie bewaart nu zijn e-mails...? En wie schrijft nog zulke fraaie lange brieven waarin krachtige en bevlogen betogen worden gehouden? Ik ga maar eens opnieuw Letter en geest lezen, en Mystiek lichaam. Hulde aan Oek de Jong en Jaap Goedegebuure die dit boek samenstelden en heldere annotaties bij de brieven voegden.
Meer Leeslog in eerdere maanden - zie de 'archives' in de rechterkolom.