30 augustus 2009

Meer Zuckerman

Door Exit geest dat ik vorige week las werd ik aangespoord om vroeger werk van Philip Roth te lezen. Zuckerman gebonden heeft als ondertitel Een triplogie en een epiloog, en bevat de romans De ghostwriter, De eenzaamheid van Zuckerman (Zuckerman unbound) en Les in anatomie, en de epiloog De Praagse orgie. Het is een boek over reacties en tegenstellingen, en tegelijkertijd biedt het inzicht in een haast natuurlijke ontwikkeling. In De ghostwriter is Zuckerman een jong, aanstormend talent dat een avond en nacht op bezoek is bij zijn literaire voorbeeld E.I. Lonoff - de schrijver die ook in Exit geest centraal onderwerp van gesprek is. De eenzaamheid van Zuckerman beschrijft Zuckerman net nadat zijn laatstverschenen roman een enorme hit is geworden en hij financieel een flinke klapper maakt. In Les in anatomie zit Zuckerman in een geestelijk en lichamelijke writer's block: hij krijgt geen letter op papier en lijdt al anderhalf jaar aan een mysterieuze maar allesoverheersende pijn in zijn nek. De epiloog speelt zich af in Praag in 1976, waar Zuckerman wordt geconfronteerd met de onvrije wereld en waar hij met een tegengestelde status wordt geconfronteerd. Roth is in deze pil van 666 bladzijden niet op zijn kernachtigs. Maar dat ik dit boek in precies een week uitlas zegt wel iets over de aantrekkingskracht van zijn verhalen. Er zit een enorme stuwing in, juist door het ogenschijnlijk meanderende van de gebeurtenissen, terwijl iedere situatie meer specifieke kennis oplevert over de hoofdpersoon. En dus over hoe een beginnend en later gevierd schrijver reageert op wat hem overkomt. Bij Zuckerman spelen hiernaast de verhouding tot zijn afkomst (ouders, Amerikaans-Joodse kolonie) en de politieke en sociale situatie een centrale rol. Misschien is dat wel het aantrekkelijke van dit boek en de andere boeken van Roth die ik tot nu toe gelezen heb: ze gaan altijd ergens over, maar de beschreven gebeurtenissen staan nergens vermoeiend-nadrukkelijk ten dienste van een hogere betekenis. Roth blijft overal lekker vertellen, en dat leest heerlijk.

29 augustus 2009

Parlevink

Van 5 november 1954 tot 5 februari 1955 en van 4 januari tot 10 december 1956 schreef Godfried Bomans in de Volkskrant satireachtige stukjes onder het pseudoniem Parlevink. Een aantal van deze stukjes werd in 1957 onder de naam Op het vinkentouw gebundeld. Het is een ideaal nachtkastboek; met iedere avond een twee- of drietal stukjes uit dit boek sluit je een dag prettig af. Hier niet louter de bekende Bomansiaanse meligheid, maar toch ook sluimerende kritiek op alledaagse verschijnselen. De Koude Oorlog, de verzuiling en de RK-kerk krijgen alle aandacht. Er zitten heerlijke teksten in. Over een Russische atlete als pion in de Koude Oorlog: Nina Ponomareva is een Russische Reuzin, wier historische verdienste tot dusver beperkt was tot een worp met de discus in Helsinki. Ze had daarvóór al geworpen, o.a. in Bakoe, Tiflis en andere gemeenten achter het IJzeren Gordijn, maar dit waren vermoedelijk propaganda-worpen. Het kolossale mens verscheen echter op klaarlichte dag in Helsinki en smeet het ding tot ver over de tribunes.
De verzuiling hekelt Bomans middels een verslag van een stormachtige vergadering waar de Humanistische Bond van Echoput-houders, de Katholieke Vereniging van Echoput-bezitters, de Nederlands Hervormde Bond van Echoputhouders, de Gereformeerde Putters en enige Echohouders van vrijzinnig-christelijke huize aanwezig waren. Zelfs een communistische afdeling, die slechts over twee putten beschikte, legde het oor te luisteren. Er is veel onderlinge argwaan. De heer Netelbrink voert het woord: Bovendien hebben wij langs deze weg een groeiende invloed van Rome te vrezen. Het is bekend, dat het Vaticaan zich van steeds meer putten meester maakt. Hij wees in dit verband op Spanje, waar het menig toerist was overkomen dat hij een protestantse vraag naar beneden wierp, om tot zijn bevreemding een rooms antwoord terug te krijgen. Een nader onderzoek wees uit, dat op de bodem van de put een bezoldigd Jezuïet had plaats genomen. Spreker achtte deze vorm van apostolaat zorgwekkend. Uiteindelijk verdwijnen alle onderlinge verschillen als sneeuw voor de zon in de gezamenlijke afkeer van de communisten, aangezien hier van een Vrije Put, zoals in de statuten bedoeld, geen sprake was, daar de echo tevoren door Moskou was vastgesteld.

23 augustus 2009

Iran

Eind vorig jaar las ik De keizer van de Poolse journalist Ryszard Kapuscinski, over het einde van het bewind van de Ethiopische keizer Haile Selassi. Onlangs verscheen een herdruk van Kapuscinski's boek over de revolutie in Iran, eind jaren zeventig, die leidde tot het vertrek van de sjah en de stichting van de islamitische republiek. De sjah aller sjahs is een krachtig geschreven boek waarin twee hoofdstukken de kern vormen. In 'Daguerreotypen' beschrijft Kapuscinski een aantal oude foto's en geeft daarmee een verklaring voor het ontstaan van de revolutie. Eigenlijk was het bewind van de sjah al vanaf het begin uitermate wankel; decennialange onderdrukking rekte het bewind, maar dat het omvergeworpen zou worden was eigenlijk geen vraag. In 'De dode vlam' geeft Kapuscinski een relatief abstracte beschrijving van het verschijnsel revolutie, en koppelt de theorie aan de Iraanse praktijk. Een verhelderend boek! Staan in andere (buitenlandse) edities de beschreven foto's wél afgedrukt...?

18 augustus 2009

Literatuur over literatuur

Een jaar of vier geleden - dus nog voordat deze leeslog van start ging - las ik Het complot tegen Amerika van Philip Roth, het eerste boek dat ik van hem las. Nadien las ik ieder jaar wel een boek van hem, titels die hij daarna publiceerde. Maar Exit geest had ik overgeslagen; ik las het nu - het wordt haast een gewoonte - binnen 24 uur uit. Ik heb daardoor eigenlijk alleen de 'late' Roth tot me genomen; ik ga op zoek naar zijn vroegere boeken, want Roth's boeken zijn intrigerend en zitten steevast goed in elkaar! Over Exit geest kun je op internet wisselende beoordelingen lezen; sommigen (w.o. wijlen Michael Zeeman) vinden het boek een erg goede, anderen juist een mislukte roman. Wie het boek leest als het verhaal van een oude zeur (de ik-figuur is Roth's alter ego Nathan Zuckerman) zal inderdaad weinig plezier beleven aan dit boek. Maar je kunt het boek ook lezen als een aanklacht van Roth tegen deze tijd, en dan met name tegen de wijze waarop in zijn ogen met literatuur omgegaan wordt. Want hij laat zijn personages (en niet alleen Zuckerman) uitspraken over literatuurkritiek en biografen doen die er niet om liegen; de brief van Amy aan The New York Times is een waar hoogtepunt! Ondertussen laat hij zijn personages krachtige oordelen vellen over de regering Bush; het boek speelt in november 2004, wanneer Bush de verkiezingen van Kerry wint. Het is deze dubbele gelaagdheid die dit boek uitermate lezenswaardig maken; bovendien is het taalgebruik van een enorme kracht: gespierd, maar soepel. Tja, dan lees ik een goed boek...

17 augustus 2009

Bergen en kanalen

Van Frank Westerman had ik nog niet eerder wat gelezen, maar ik wist wel dat zijn boeken apart waren. Onlangs nam ik in de boekhandel zijn Ararat mee; ik las het binnen 24 uur geboeid uit. In het boek stapelt Westerman allerlei verschillende onderwerpen op elkaar die op de een of andere manier met de berg Ararat in Oost-Turkije van doen hebben: de zondvloed en de ark van Noach, de relatie Turkije-Armenië, de fysiologie, Westermans eigen ontkerkelijking. Uiteindelijk beklimt hij ook de ruim 5000 meter hoge berg. Ogenschijnlijk een verzameling willekeurige onderwerpen maar Westerman componeerde er een meeslepend en interessant verhaal van. Onderzoeksjournalistiek van de beste soort, goed geschreven bovendien.
Meteen na het uitlezen van Ararat op de fiets gesprongen en in de boekhandel een tweede boek van Westerman gekocht: Ingenieurs van de ziel. Daarin staat de positie van de Russische schrijvers tijdens de Stalinperiode centraal; deze auteurs moesten onder leiding van Maksim Gorki de grote waterwerken die overal in het land werden uitgevoerd lovend beschrijven. Centraal staat de positie van Konstantin Paustovksi, van wie ik al lang geleden zowal al zijn werk las dat in het Nederlands is vertaald. Daaronder ook De baai van Kara-Bogaz over de ontginning van een onherbergzame baai in de Kaspische Zee. Daarover weet Westerman allerlei onthullende achtergronden boven water te krijgen, en hij bezoekt deze onherbergzame streek (nu behorend tot Turkmenistan). In deze baai voerden de Sovjets in de jaren zeventig/tachtig een rampzalige politiek, maar ook tijdens de Stalintijd liepen de zaken daar niet zoals gewenst. Tijdens de jaren van terreur (1936-1939) verdwenen vele schrijvers en partijleden die in ongenade waren gevallen, wat tegelijkertijd tot een enorm gedoe leidde: leiders die kort daarvoor nog in alle toonaarden bejubeld waren in boeken, verdwenen van de een op andere dag van het toneel, zodat overal in het land al die boeken uit de verzamelingen vernietigd moesten worden. Wederom hangt Westerman in dit boek een aantal alfa- en bèta-onderwerpen tegen elkaar, wat net als met Ararat een bijzonder interessant en goedgeschreven boek oplevert.

09 augustus 2009

Revolutie

Ik kreeg een poos terug Dokter Zjivago van Boris Pasternak cadeau van een vriendin, en ik hikte nogal lang tegen deze pil van 600 bladzijden aan. Maar ik las het nu toch in twee weken uit. Het is een raar boek. Het is wereldberoemd, maar de vraag is precies waarom? Vanwege de ultieme literaire of inhoudelijke kwaliteiten, of toch ook omdat het als instrument in de Koude Oorlog is gebruikt, of vanwege de toekenning van de Nobelprijs aan alleen dit boek die Pasternak moest weigeren, vanwege de film die ervan gemaakt werk en die volle zalen trok...? Ik ken de film niet, en laat de Koude Oorlog-toestanden voor wat ze zijn. Dan blijft een bijzonder vreemd boek over: het is boeiend, rommelig, inconsistent opgebouwd, aangrijpend en leerzaam. Het hoofdverhaal gaat over Joeri Zjivago en zijn liefde voor Lara, ten tijde van de Eerste Wereldoorlog, de Russische revolutie en de strijd tussen de Roden en de Witten, en de eerste jaren van bestendiging door de Sovjets. Zjivago weet zich niet staande te houden, maar zijn handelwijzen zijn voor de lezer soms onduidelijk. Naast deze hoofdlijn treden er allerlei nevenfiguren op die - zeker in de eerste helft van het boek - veel aandacht opeisen. Met name die eerste helft is soms erg verbrokkeld, en het kost de nodige concentratie om de grote lijn in de gaten te houden. Soms beschrijft Pasternak in vele tientallen pagina's de lotgevallen van personen die zij in enkele dagen meemaken, en soms springt hij in enkele pagina's vele jaren vooruit. Toch is dit boek ook bijzonder boeiend en leerzaam, want ik ken maar weinig geromantiseerde verhalen die tijdens die warrige jaren van de Russische revolutie spelen, en die een indringend beeld geven van de enorme onzekerheid en terreur waaraan gewone mensen blootstonden. Pasternak geeft fraaie sfeertekeningen, en ook zijn natuurbeschrijvingen mogen er zijn. Een roman die het vooral van zijn indringende beschrijving van een gruwelijke periode uit de geschiedenis van Rusland moet hebben, vind ik.

02 augustus 2009

Belgenland

In ruim een half jaar is Dinsdagland het derde boek dat ik van Dimitri Verhulst lees, en ook deze verzameling Schetsen van België overtuigt. Verhulst beschrijft het België van het kleine, maar dikwijls zo typische: de duivenhouderij, de Ronde van Vlaanderen, de alles-van-Eddy Merckx-verzamelaar, het Belgisch trekpaard, een Mariaprocessie, een thé-dansant op de zondagnamiddag, Spa, enzovoort. Zijn observaties zijn zelden positief; doorgaans valt er een druilerige regen en is alles versleten. Maar ook in dit boek is de stijl van Verhulst een lust voor de zintuigen. En soms moest ik ronduit schaterlachen. Het stukje over spinning en de hometrainer is verrukkelijk. Bij een komend bezoek aan de boekhandel neem ik de volgende ongelezen Verhulst mee.
Meer Leeslog in eerdere maanden - zie de 'archives' in de rechterkolom.