Op weg

Bijna vijf jaar geleden beloofde ik zeker nog eens een boek van Alain de Botton te lezen. Toen las ik De architectuur van het geluk (zie hier de weblog) - pas nu dan De kunst van het reizen. De opzet van het boek is dezelfde: veel illustraties (vooral eigen foto's) die het verhaal kracht proberen bij te zetten. De Botton onderzoekt waarom mensen op reis gaan en benoemt veel van de redenen die je als vanzelfsprekend voorkomen. Maar een cultuurfilosoof probeert overal duiding aan te geven, ook als die er niet echt is. Want er zijn vele redenen te bedenken om thuis te blijven, en de ongemakken van het reizen te vermijden. Maar net zoals je niet zeven dagen per week hetzelfde gemakkelijke voedzame gerecht bereidt, wil je ook niet eeuwig in je vaste omgeving verkeren. Verandering van spijs doet eten, en reizen maakt dat je je thuis meer waardeert, maar ook het jezelf even in een bijzondere omgeving plaatsen (van een urenlange chartervlucht in stoel 27C met te weinig beenruimte tot een terras op een Italiaans plein) houdt de geest fris. Daar is weinig diepzinnigs aan; jammer dat de Botton dat niet uitdiept. Maar verder een aardig boekje om even de basistheorie van het reizen door te nemen.
Tenslotte wat anders: de marketingafdeling van de uitgever besloot op het omslag een prijssticker te plakken die niet zonder het omslag onherstelbaar te beschadigen valt los te peuteren. Het is eigenlijk een reden geen boek van deze uitgeverij meer te kopen; ook de bibliofilie wordt opgeofferd aan de marketeers op hbo-niveau die zelf geen zin foutloos kunnen schrijven. Brrr!

Game, set and match

Julian Barnes is één van de weinige hedendaagse schrijvers van wie je ieder nieuw boek zonder aanprijzing vooraf kunt kopen en lezen. De man heeft zoveel interessante noten op zijn zang, ook al heeft ook hij een eigen karakteristieke toonsoort. Hij schreef de afgelopen jaren een magistrale roman Alsof het voorbij is (zie hier), een boek over koken Wijsneus in de keuken (hier), Het tumult van de tijd over de componist Sjostakovitsj (hier) etc. Ik las vele jaren terug Flauberts papegaai, en herinner me een geweldig optreden bij Adriaan van Dis. Enfin, gewoon een schrijver waarvan er maar weinig zijn. Het enige verhaal is zijn nieuwste roman, en ik las die met groot genoegen in drie dagen uit. Het is de terugblik van een ik-figuur die op 19-jarige leeftijd een liefdesrelatie begon met een getrouwde vrouw van in de veertig, en dat in een stijf Engels dorp ergens jaren zestig, waar iedereen iedereen in de gaten hield (Hyacinth Buckett is er bij wijze van spreken niets bij). Het begint allemaal zo Engels als het maar zijn kan: op de tennisbaan met subtiel dubbelspel en de ballotagecommissie paaiend. Maar al snel wordt de romance minder romantisch, en uiteindelijk verwordt deze tot een schrijnend drama vol drank en psychisch leed. De liefde ontrafeld van fraaie zonnige buitenkant tot bittere pil aan de binnenkant. Barnes in topvorm.

Boekenweek 2018

Steeds zes-en-halfjes met het boekenweekgeschenk de afgelopen jaren. Maar nu dan een enorme uitzondering, in negatieve zin helaas. Griet op de Beeck is nog geen gevestigde schrijver, maar wel veelbelovend - zo gaat de mare - dus de CPNB dacht eens gek te doen. Enfin, moge de koude kermis de CPNB behoeden voor opnieuw zulke misstappen. Gezien de feiten is een verhaal dat iedere amateurschrijver na wat moeite zelf op papier zou kunnen zetten. Van het oudere echtpaar gaat de man dood, en de vrouw wordt opeens vrijgevochten, gaat in ontwikkelingshulp en ontmoet in Afrika een allesbegrijpende man waar ze kennelijk al decennia op wachtte. Wat heen en weer gevlieg mag het geluk niet baten; het loopt in de allerlaatste alinea slecht af, want anders was dit teveel een feelgood-novelle geweest. Ik gun Op de Beeck alle literaire succes, maar kom wel met wat substantiëlers alsjeblieft. Dit is afhaalchicklit zonder enige voedingswaarde.

Zomer

Vrienden waren er al heengeweest, en ik werd uitgenodigd mee te gaan naar de bioscoop. Ik kom daar hooguit eens per jaar, en eigenlijk altijd wel tot mijn genoegen, maar film is niet mijn meest geliefde kunstvorm. Call me by your name is een recente cultfilm over een eigenzinnige en hoogbegaafde jongen van 17 die met zijn ouders (type hoogleraar etc.) in hun riante zomervilla ergens aan de kust in Italië verblijven. Ieder jaar komen er promovendi aan hun proefschrift werken en deze zomer is dat een vlotte vent waar de jongeman verliefd op raakt. Het duurt even voordat deze beantwoord wordt, en dan is het voor de promovendus alweer bijna tijd om te vertrekken. Een zomers kalverliefdeverhaal op niveau, met veel stemmige beelden van Italiaanse dorpjes, verhitte natuur en oude auto's (het verhaal speelt ergens in de jaren tachtig). De film bleek te zijn gebaseerd op de gelijknamige roman van André Aciman - het boek dateert al van 2007. Er werden in de film enkele rake uitspraken gedaan (met name de monoloog van de vader aan het einde van de film is zeer krachtig), en mijn vermoeden bleek juist dat deze 1-op-1 uit het boek waren overgenomen. Ik las de Nederlandse vertaling Noem me bij jouw naam in drie dagen uit; het is een fraai verhaal waarin zoveel meer gebeurt dan de film laat zien. Het verhaal balanceert op het randje van kalverliefderomantiek en coming-outdiepzinnigheid, maar het leest lekker weg en de couleur locale is jaloersmakend.

Afscheid

Het voelde een beetje als een afscheid, het uitlezen van Adrian Mole. The Prostrate Years, het achtste en laatste deel van de verrukkelijke Adrian Mole-dagboekenserie van Sue Townsend. Ik las het eerste deel The Secret Diary of Adrian Mole Aged 13 3/4 ruim 7 jaar geleden (zie hier de weglog) en het voorlaatste deel Adrian Mole and the Weapons of Mass Destruction twee jaar terug (zier hier) en dan nu het allerlaatste deel. Sue Townsend was in 2014 nog wel begonnen aan een vervolgdeel, maar ze overleed voortijdig. Ze creëerde met de Mole-dagboeken een geweldige serie dat als geen ander Engelse humor en struggle for life combineert. Ook in The Prostrate Years (fraaie dubbelzinnige titel) is deze combinatie volop aanwezig. Het gaat niet goed met Adrian: hij verliest zijn baan, zijn huwelijk strandt en bij hem wordt - op zijn 39ste - prostaatkanker vastgesteld. Zijn ouders doen mee aan een platvloers tv-programma en zoals ieder jaar verloopt Kerstmis rampzalig. Ondanks al deze ellende lees je het boek met een forse glimlach; het is allemaal zo Engels en treffend. Op de allereerste pagina somt Adrian zijn zeven grootste zorgen op. De vijfde: 'Do my parents have an up-to-date funeral plan? I can't afford to bury them.'

Reizen

Ik schreef het al eerder (zie hier de laatste keer). Af en toe wat verhalen van Bob den Uyl: daar knapt een mens van op. Als ik in een antiquariaat verzeild raak, kijk ik altijd even of er nog bundeltjes Den Uyl in de kast staan die ik nog niet heb. Gods wegen zijn duister en zelden aangenaam bevat enkele juweeltjes, waaronder het gedoe met zijn fiets in Keulen en bovenal het verhaal Donker Spanje over het reizen per trein en bus aldaar. Den Uyl geeft het een couleur locale dat weinigen hem nadoen. Het kopen van een buskaartje, het vergeten van een jasje met al zijn geld in diezelfde bus, het uitzoeken van de daadwerkelijke vertrektijd van de bus naar Ciudad Real... voortreffelijk gecomponeerd en grandioos leesvoer. Nogmaals: de man verdient een Verzameld Werk!

Opgeruimd

Ik lig vier te beschrijven boeken achter, dus vooruit! Vorige maand las ik de nieuwste roman van Tom Lanoye, voor mij één van de belangrijkste en beste levende Nederlandstalige schrijvers. Zijn productie is enorm groot en gevarieerd, en wat ik tot nu toe van hem las (zie de auteurslijst), las ik met groot genoegen. Zuivering is misschien niet zijn beste roman, maar wederom een zeer lezenswaardige. Het is een tragikomisch boek over een eenling die aanvankelijk moeilijk aan werk komt, maar uiteindelijk zijn heil vindt bij een schoonmaakbedrijf dat als motto heeft: 'Wij beginnen waar anderen afhaken'. Enfin, zwaar uitgewoonde huizen, kamers waar de eigenaar zich een kogel door het hoofd heeft gejaagd (de hersensmurrie verspreid over de eersteklas verzameling historische boekwerken), maar ook treinstations waar terroristen zichzelf opblazen: het bedrijf verdient kapitalen met het opruimen en schoonmaken. De ik-figuur haalt uit medemenselijkheid een (Syrische?) vluchteling in huis, en later ook diens vrouw en kinderen. En dan begint de ellende. Lanoye verbindt de maatschappelijke actualiteit aan een huiselijk drama. Uiteindelijk iets te geforceerd, maar er zijn passages waar de tranen me over de wangen liepen van het lachen; Lanoye pakt soms lekker uit in zijn beschrijving van de gruwelijkheden en smerigheden. En dat allemaal in zulke fraaie volzinnen! Weinige schrijvers die zo'n goed taalgevoel etaleren.

Chocolade

Het bleek al een tijdje een cultboek, en de aanprijzing van een collega haalde me ertoe over aan het ruim 1250 pagina's tellende Het achtste leven (voor Brilka) van de Georgische schrijfster Nino Haratischwili te beginnen. Ik las negen jaar geleden De geschikte jongen van Vikram Seth (zie hier de leeslog) - dat boek is bijna 100 pagina's dikker en bevat ook minstens twee keer zoveel letters per pagina. Ik verwachtte een kleine maand over Het achtste leven te doen, maar het is een heuse pageturner die je met moeite weglegt. Er waren dagen dat ik bijna 300 pagina's achter elkaar las. Enfin, binnen twee weken had ik het uit. Het is een geweldig familie-epos dat de hele twintigste eeuw omvat. In zeven delen staan evenzovele dochters, kleindochters, achterkleindochters etc. van een Georgische chocolademaker centraal. Haratischwili geeft een nietsontziend beeld van het leven tijdens de Sovjet-Unie - vooral de Stalinperiode is een aaneenschakeling van ellende en gruwelijkheden. Het is een grotendeels chronologisch verhaal, opgetekend door de zevende dochter in de reeks en bedoeld als brief/familierelaas voor haar nichtje Brilka, de achtste dochter. Dat deel bleef onbeschreven - dat mag Brilka te zijner tijd zelf invullen. Evenals in het epos van Vikram Seth (dat overigens een veel kortere tijdspanne omvat) gaat het hier over hoe maatschappij en politiek het leven van gewone gezinnen beïnvloedt, en hoe gezinsleden het daarbij elkaar flink lastig maken. Een geweldig boek!

Geweld

Vorig voorjaar herlas ik de eerste twee delen van de memoires Verhaal van een leven van Konstantin Paustovski, opnieuw uitgegeven in de Russische Bibliotheek van uitgeverij Van Oorschot (zie hier). Nu dan het vervolg met Begin van een onbekend tijdperk en Tijd van de grote verwachtingen. Het is een leven dat je niemand toewenst, maar gelukkig dat Paustovski het kon navertellen - en hoe! Wanneer in Nederland een storm van windkracht 11 gedurende drie uur over het land raast, staan internet en de kranten er bol van, maar lees dan het verhaal van Paustovski die 5 dagen op een versleten schip de Zwarte Zee overstak, met windkracht 11 - iedere golf gedurende die 5 dagen werd als het laatste moment beleefd. Maar verder: Paustovski reist tijdens de burgeroorlog van 1917-1920 van Moskou naar Odessa en Sebastopol, raakt ingesloten in Kiev en weet toch de stad uit te komen. Het is onmogelijk zijn belevenissen hier samen te vatten - alleen Paustovski lukte het. Hij schreef zijn memoires in de jaren vijftig, na de dood van Stalin, en je voelt dat hij zijn woorden soms op een goudschaaltje moest wegen. Maar wat een verhalen, wat een kracht van (over)leven! Dit is een serie die posthuum een Nobelprijs verdient. Wie nog niet eerder Paustovski las: begin meteen.

Computer

Het nieuwe leesjaar is voortvaren begonnen: ik heb het derde boek alweer bijna uit, en moet de twee ervoor nog beschrijven. Vooruit. Klont is een zeer grappige en eigentijdse roman over de vermeende machtsovername van de computer over de mens. Klont is, zoals de Volkskrant treffend verwoordde, een soort van tumor van data die de macht probeert over te nemen. Althans, zo probeert één van de hoofdpersonen de wereld ervan te overtuigen. De andere hoofdpersoon krijgt opdracht van de nieuwbakken minster van Veiligheid een en ander uit te zoeken. Maxim Februari probeert visionair te zijn, maar het plot is wat zwak uitgewerkt. Zijn associaties zijn echter bijzonder vermakelijk - ik moest regelmatig schateren om zijn zinnen. Maar een roman heeft meer nodig om geweldig goed te zijn, en dat is dit boek helaas niet. Het idee en de sprankelende taal maken het boek zeer lezenswaardig, maar het is ook iets eendimensionaal.

Basisschool

Tijdens de vrije dagen rondom kerst zocht ik in mijn boekenkast naar nog ongelezen boeken. Het aantal viel erg mee eerlijk gezegd, ook al zijn er nog zeker een aantal mij die mij verwijtend aanstaren. Ik kwam uit bij de boekjes van Godfried Bomans die hij halverwege jaren zestig schreef voor het basisonderwijs; ze werden prachtig en rijkelijk geïllustreerd met bijzonder gedetailleerde pentekeningen van Rien Poortvliet. Pim, Frits en Ida is een serie boekjes waarvan ook ik begin jaren zeventig op de basisschool er een aantal klassikaal gelezen heb. Met name het omslag met de geel-oranje vakjes met plaatjes uit het boekje staan in mijn geheugen gegrift. Ik kocht de boekjes twintig jaar geleden in een antiquariaat, maar zette ze ongelezen in de boekenkast. Tot nu dus. Na het eerste deeltje gelezen te hebben zocht ik op internet naar wat achtergronden van deze serie, en leerde dat er acht deeltjes verschenen waren, terwijl ik er zeven had staan. Enfin, datzelfde internet hielp me binnen twee dagen aan het ontbrekende achtste deeltje. Het is interessant en dikwijls zeer vermakelijk leesvoer. Bomans schreef met zijn kenmerkende lichte en ironische stijl, maar stopte ook de nodige levenswijsheden in de verhalen. Ida komt er in de avonturen wat bekaaid vanaf, maar Pim en Frits maken vanalles mee. Er wordt in een storm een ballonvaart gemaakt, een eeuwen geleden verborgen schat in een kasteel nabij Haarlem wordt moeiteloos opgegraven, ze drijven met een hele groep kinderen in dichte mist stuurloos op zee, er wordt stoer gelogeerd in hangmatten bij de oude zeerot oom Ferdinand, die het woord smijten meer betekenissen toekent dan Van Dale beschrijft, en in het achtste deel ontkomen de drie ternauwernood aan de dood als ze verdwalen in zuidfranse grotten. Naast oom Ferdinand speelt ook meneer Wittebol een belangrijke rol - hij was decennialang leraar in het basisonderwijs en geeft aan alle situaties duiding. In het achtste deel zegt hij wijsheden waar we de meeste politici van deze tijd mee uit het veld kunnen slaan. Eén citaatje dan, over hun bezoek aan het Binnenhof. 'Op een schoolreisje moet je ook iets nuttigs zien en in Den Haag, daar is juist het nuttige. Want ze gaan daar het Binnenhof bekijken, waar de mannen wonen, die het land regeren en waar elk jaar op Prinsjesdag de Koningin in een gouden koets komt zeggen, dat ze ermee kunnen beginnen.'

Suggestie

Een kleine vijf jaar geleden las ik Kind van een vreemde, de (toen) laatste roman van Alan Hollinghurst. Zie hier de weblog over die prachtige roman. Hollinghurst deed een jaar of vier over zijn nieuwste roman, een wederom geweldig goed boek. De Sparsholt-affaire kent nagenoeg dezelfde opbouw als zijn voorganger. In vijf delen omspant het verhaal zo'n 70 jaar, en staan eerst David Sparsholt, en later zijn zoon Jonathan centraal. Alle hoofdpersonen in het eerste deel komen in de latere delen terug; alle onderlinge verhoudingen worden verdiept, ontrafeld of juist weerlegd. Daarnaast is er die onuitgesproken zaak van David Sparsholt halverwege de tijdlijn waar de lezer zijn eigen invulling aan mag geven, maar die wel steeds in de conversaties terugkeert. Het eerste deel is aanvankelijk wat weerbarstig, en ik was even geneigd het boek weg te leggen. Wat een domme daad zou dat zijn geweest! Bij Hollinghurst speelt homoseksualiteit altijd een belangrijke rol, maar ik denk niet dat het voor hetero's een barrière vormt dit boek te kunnen waarderen. Hollinghurst combineert de grote chronologie van generaties over tientallen jaren enerzijds en de smalltalks tijdens etentjes en feestjes, een gedachte tijdens een gewone werkdag of een uitstapje enz. anderzijds tot één geheel waar alles met alles samenhangt. Ik dacht er zeker twee weken mee bezig te zijn, maar ik las deze roman in een dag of vier, als verslaafd, uit. Net als bij Kind van een vreemde schreef Bas Heijne ook over dit boek een fraaie analyse. De link in die weblog is inmiddels dood, dus wacht niet te lang met het lezen van zijn analyse over De Sparsholt-affaire: hier.

Verraad

Begin dit jaar las ik voor het eerst een thriller van Robert Harris (over Cicero, zie hier de leeslog) waarin hij historische feiten het decor laat zijn voor een roman/thriller. Dat eerste Cicero-boek heeft nog twee vervolgdelen, dus die ga ik nog zeker lezen. Nu eerst zijn nieuwste boek waarin de conferentie en het verdrag van München eind september 1938 centraal staan. Er is een wikipediapagina over dit verdrag: zie hier. Harris neemt twee hoofdpersonen, eentje aan Engelse en eentje aan Duitse kant. Deze twee hebben elkaar in hun studententijd gekend en bevinden zich in de periferie van de machthebbers van hun land. In ieder volgend hoofdstuk wisselt het perspectief van de Engelse naar de Duitse kant en andersom. Enfin, op deze manier brengt Harris je dichtbij Chamberlain en bij het aarzelend Duitse verzet tegen Hitler en het spel met de geheime dienst en de SS. Deze opzet levert een uitermate boeiende roman op; een thriller zou ik het niet willen noemen, want dat genre houd ik gereserveerd voor moordzaken, terrorisme etc. Van de term literaire thriller krijg ik al helemaal ernstige jeukverschijnselen. München 1938 is gewoon een roman, gebaseerd op een historische gebeurtenis. Interessant voor de geschiedschrijvers: Neville Chamberlain is de geschiedenis ingegaan als de Britse premier die zwichtte voor de eisen van Hitler en Tsjecho-Slowakijke verraadde. Harris geeft een ander beeld: Chamberlain wist wel degelijk dat Hitler op oorlog aanstuurde, maar omwille van Tsjecho-Slowakijke zijn poot stijf houden zou al in oktober 1938 tot een nieuwe wereldoorlog leiden, terwijl Engeland en Frankrijk (de twee grote bondgenoten) daar totaal niet op waren voorbereid. Een boek dat dus ook tot nadenken stemt, maar verder gewoon heerlijk wegleest.

Hoogte

Begin november was ik met enkele vrienden op wijnreis naar Piemonte, en vanuit onze agroturismo nabij Trieso en Barbaresco hadden we bij het wakker worden een grandioos uitzicht op de Alpen - ik denk dat het het mooiste beeld was dat ik ooit aanschouwde (de foto die ik nam geeft slechts een fractie weer van de daadwerkelijke indruk - zie onder deze leeslog; klik erop voor een groter formaat). Pas daarna las ik De acht bergen, een in Italië en ook Nederland zeer goed ontvangen en verkochte roman van Paolo Cognetti. Na de Warren-dagboeken was ik toe aan een krachtige roman, en dit bleek een schot in de roos. De ik-figuur gaat als jongen met zijn ouders mee naar de Italiaanse Alpen - ergens nabij de Monte Rosa (net niet op de foto hieronder), waar zij een hut huren. Ze komen er jaarlijks terug, en hij maakt er kennis met een boerenzoon wiens actieradius slechts het dorp en de alpenweiden betreft. Zowel de vader als zijn vriend de boerenzoon hebben een mysterieus karakter, maar op de verteller maken ze beiden een diepe, ofschoon niet altijd positieve indruk. De ik-figuur leeft zijn eigen warrige leven, maar dat verlaten plekje in de bergen - en ook het huis dat hij er met zijn vriend bouwt - blijven een ijkpunt in zijn bestaan. De onstuimige zomers, de hardnekkige winters, de namen van de bergtoppen - ze vormen alle het decor voor krachtige menselijke verhoudingen. Cognetti beschrijft het in geconcentreerde hoofdstukken; het boek heeft nog geen 240 pagina's. Mijn eerste echte buitenlandse vakantie was toen ik 11 of 12 jaar oud was - we gingen naar Saas-Fee in Zwitserland, precies aan de Zwitserse kant van de Monte Rosa. We liepen tot boven de boomgrens, over gletsjers en weer naar beneden; later herhaalden we dat in Grindelwald en enkele jaren geleden liep ik bij Zermatt ook een eindeloze tocht op de helling van de Matterhorn van de eeuwige sneeuw tot het dal. Dit boek verwoordt de invloed van de bergen op de mens op grandioze wijze.

Verder

In september herlas ik het eerste deel van het Geheim Dagboek van Hans Warren. Lees de weblog ervan als je wilt weten waarom ik de serie ga herlezen, zie hier. Achter elkaar las ik het tweede, derde en vierde deel, die lopen van 1945 tot en met 1953. In het tweede deel (1945-1948) speelt alles zich nog in Borssele af; Warren en zijn ouders moeten gedwongen verhuizen, zijn vader wordt gestraft voor zijn sympathie voor de Duitse bezetter en Warren zelf heeft een stom administratief baantje op het gemeentehuis. Hij gedraagt en kleedt zich relatief exentriek, flirt met jongens maar valt ook in de smaak bij meisjes. Veder zijn er de vertrouwde thema's als muziek, lezen en de natuur/vogels.

In het derde deel (1949-1951) ontmoet hij de Engelse Mabel, die een belangrijke rol in zijn leven zal gaan spelen. Er is veel onderlinge affectie, maar hij vindt haar lichamelijk niet aantrekkelijk. Verder is er de lange reis naar Zuid-Frankrijk, naar een zus van de al vroeg in de Eerste Wereldoorlog gesneuvelde Alain-Fournier, wiens Le Grand Meaulnes als een meesterwerk in de Franse literartuur wordt beschouwd. En zowel Warrens grootmoeder als moeder overlijden. Tenslotte begeeft hij zich in Parijs in de duistere homo-scene rondom Pigalle: zich prostituerende Algerijnen brengen hem het hoofd op hol.

In het vierde deel (1952-1953) gaat dit zelfkantbestaan in Parijs nog eventjes door, is er de zwangerschap en het gedwongen huwelijk met Mabel, en vindt de Watersnoodramp plaats. Genoeg gedoe, terwijl Warren ook heel veel thuis zit, leest, talen studeert en in de Zeeuwse natuur doorbrengt. Warren schrijft soms behoorlijk kritisch over zichzelf, maar dikwijls kritischer over zijn omgeving, die hij te bekrompen en te basaal vindt. Maar hij kan ook met liefde schrijven over de schoonheid van de natuur, de seizoenen, literatuur en het uiterlijk van mensen. Na deze drie delen wil ik weer een poosje wat anders, maar ik ga zeker door met het het lezen van de serie.

Te klassiek

Meteen na de biografie van Van Oorschot las ik een veel minder geslaagde biografie van Johan Polak, min of meer tijdgenoot van Van Oorschot en eveneens literair uitgever in de Amsterdamse grachtengordel. J.B.W.P. Het leven van Johan Polak door Koen Hilberdink is veel minder gedetailleerd dan de biografie van Fortuin, en je krijgt eigenlijk ook geen goed evenwichtig beeld van deze eigenaardige persoonlijkheid. Polak stamde uit een rijke ondernemersfamilie, wist op miraculeuze wijze de oorlog te overleven (er is een confronterende foto opgenomen waarop te zien is hoe Polak en zijn familie bij de grote razzia in juni 1943 worden 'geadministreerd', ergens buiten op een plein), en verkreeg na de oorlog - hij was ergens in de twintig - een miljoenenerfenis. Het bleek een deel van zijn tragiek. Of zoals hijzelf ooit zei: ik ben rijk, homoseksueel en ontzettend lelijk. Hierdoor kon hij zichzelf moeilijk accepteren en stond hij naar eigen idee buiten het gewone leven. Hij verlustigde zich in mooie spullen, mooie boeken, statige huizen en knappe jongens. Hilberdink legt in deze biografie naar mijn gevoel veel te veel nadruk op Polaks homoseksualiteit; alsof het uitgeven en de rest slechts bijzaak waren. De waarde van Polak als uitgever en later ook eigenaar van de Athenaeum Boekhandel op het Spui (dat wat hem bekend maakte, en dus waardoor hij een biografie verdiende) blijft onderbelicht. De leukste uitspraak in het boek is van Gerard Reve. De achtienjarige Hans Plomp had wat gedichten geschreven en vroeg Reve om hulp bij het vinden van een uitgever. Reve: 'Jij moet met je gedichten naar Johan Polak. Maar zorg wel dat je een schone onderbroek aanhebt.' Misschien dat Polak niet zo'n heel interessant onderwerp is om een biografie aan te wijden, maar Hilberdink maakte er zeker niet meer van.

Klassiek

Kort na elkaar verschenen twee biografieën over twee markante Nederlandse literaire uitgevers. Ik las ze achter elkaar. Allereerst de geslaagde biografie van Arjen Fortuin over het schoolvoorbeeld van de meestgeslaagde selfmade ondernemer in het literaire wereldje van na de Tweede Wereldoorlog. Geert van Oorschot, uitgever kwam uit een rood nest in Vlissingen, had de gave van het gesproken woord, en bleek later een nog begenadigder colporteur in boeken. Tijdens de oorlog nam hij de uitgeverij van de Joodse Querido waar, droeg die na de oorlog weer aan de erfgenamen over (Querido zelf overleefde de oorlog niet), en begon vrij kort daarna zijn eigen uitgeverij. Hij ontpopte zich als een uitgever van vooral dode auteurs, maar bracht deze wel uit in prachtige verzamelde werken. De Russische bibliotheek ontstond in de jaren vijftig en wordt nog steeds uitgebreid en geactualiseerd. Ik lees ieder jaar minstens een deel uit deze reeks. Hij publiceerde het liefst dichtbundels, en bleek zelf ook schrijverstalent te hebben: zijn romans en verhalenbundels onder pseudoniem R.J. Peskens bleken zeer succesvol. Van Oorschot was bepaald geen gemakkelijke man, en maakte met enkele van zijn wél levende schrijvers (Reve, Hermans) zulke ruzies over royalty's, herdukken etc. dat die met beiden het einde van de vriendschap betekende. Maar wat een werkdrift! Van Oorschot las alle manuscripten, schreef onnoemelijk veel brieven, zoop zich bijna iedere avond een stuk in de kraag, en gaf naast boeken ook tijdschriften uit. De biografie van Fortuin is uiterst lezenswaardig, koppelt een (vrij tragische) familiegeschiedenis aan een ondernemersgeschiedenis, en bevat een gezond fris-kritische blik van de biograaf. Er is bijna niets prettigers om te lezen dan een goede biografie - dit is er zoeen! Aardige bespreking op Youtube door Maarten 't Hart: zie hier. En Fortuin vertelt een half uur over zijn biografie, inclusief enkele niet te missen fragmenten waar Van Oorschot zelf aan het woord is: hier!

Post

Dagboeken, brievenboeken, (auto)biografieën, memoires: ik lees ze graag. Als mensen over zichzelf schrijven, of wanneer biografen zich lang hebben ingegraven in het leven van één iemand anders, dan levert dat heel vaak boeiend leesvoer op. Een roman in brieven is een afgeleide van gewone brievenboeken, en in de Nederlandse literatuur is de Sara Burgerhart uit 1782 van de dames Wolff en Deken een onvolprezen voorbeeld. Vorig jaar las ik het prachtige Judas van Amos Oz (zie hier), en de heruitgave van zijn debuutroman Zwarte doos (Black box) uit 1987 was een goede reden om meer van deze Israelische schrijver te lezen. Wat een groot schrijver moet je zijn, om met zo'n boek te debuteren! De roman opent met een lange brief van een vrouw aan haar ex-man met wie ze al jaren geen contact meer had. Het gedrag van hun problematische zoon deed haar besluiten de stilte te doorbreken. Enfin, er ontwikkelt zich een levendige correspondentie tussen de vrouw, haar ex, zijn zaakwaarnemer, haar nieuwe partner, de zoon etc. Evenals in Judas gaat het om menselijke relaties, religie en de staat Israel en zijn verhouding met de Arabische buurlanden. Oz fileert alles minutieus!

Begin

In 1981 verscheen het eerste deel van het geheim dagboek van Hans Warren. Vijf jaar later waren er al enkele delen verschenen maar toen kocht ik als student bij Boek en Plaat de eerste twee delen (voor fl. 32,95). Ik raakte aan de serie verslaafd en las de ruim 20 delen allemaal. Ik besloot onlangs uit nieuwsgierigheid de delen te gaan herlezen. Dat eerste deel las ik namelijk al ruim 30 jaar terug... Aardige bijkomstigheid: de allereerste weblog van dit boekendagboek - een beetje terloops gepost in november 2005 - ging over die serie van Hans Warren, zie hier. In Geheim Dagboek 1942-1944 woont Warren nog bij zijn ouders; zij waren NSB'er, hijzelf sterk anti-Duits. Het ouderlijk huis stond aan een dijk bij Borssele, en er werd regelmatig ingekwartierd, vooral nadat de Duitsers de invasie verwachtten. Warren koestert liefde voor vriendinnen, maar erg overtuigd is het allemaal niet. Uiteindelijk wordt duidelijk dat hij op mannen valt. Hij weet aan de tewerkstelling in Duitsland te ontkomen, en zijn liefde voor vogels en de natuur ontkiemt. Soms lees je tientallen bladzijden achtereen, soms ook slechts enkele voor het slapen gaan. Het is steeds een verrijkende en kalmerende bezigheid. Inmiddels al flink op streek in het tweede deel.

Berg

Ilja Gort is een sublieme marketeer. Zijn wijn geeft hij klinkende namen, bouwt er een heel circus omheen van Facebook tot en met tv-programma's, en ook met boeken. En belangrijkste is: het komt als natuurlijk, zelfbedacht over, niet als concept van een glad marketingbureau. Zie het filmpje waarin hij zijn nieuwe roman De vulkaan aankondigt: hier. Perfect geënsceneerd, maar het oogt als vanzelfsprekend, en nog lollig ook. Het verhaal zelf is eendimensionaal en weinig diepgravend. Meer dan wat Gort in het filmpje erover vertelt is niet nodig. Wel opvallend dat de hoofdpersoon net als in Chateau Fatale, zie hier, een journaliste nodig heeft om te overleven en te overwinnen.

Kerkhof

Tja, over goede boeken gesproken: sinds lange tijd weer eens een roman van Simon Vestdijk, en wat voor een. Vestdijk schreef Ivoren wachters in mei-juni 1944 en afgezien van een klein tussenzinnetje is de oorlog totaal afwezig, maar wat een geweldig boek! Er zijn drie hoofdpersonen, en hun karakter en gedrag leiden binnen ruim 24 uur tot een catastrofe. Vestdijk bouwt alles minutieus op, wisselt haarfijne situatiebeschrijvingen af met sublieme dialogen - die van de rector met de nieuwe leraar Schotel de Bie (hoofdstuk 7)...: ach, zulke dialogen worden tegenwoordig niet meer geschreven. Dat ene zinnetje tijdens de les zet de boel op scherp, en maakt het drama onafwendbaar. Het slothoofdstuk, waarin enkele leraren van de school terugkijken op het gebeurde, had misschien niet zo gehoeven, maar het doet niets af aan het feit dat Ivoren wachters een grandioos boek is.

Gegeven paard

Ik lig vijf te beschrijven boeken achter; dus misschien wordt deze en de volgende weblogs wat korter dan gebruikelijk. P.S. Ik hou van je kreeg ik cadeau, en gegeven paarden moet je niet in de bek kijken, maar deze roman van de Ierse schrijfster Cecelia Ahern voldeed precies aan wat ik onder chicklit versta: quasi-diepzinnig quasi-romantisch jongevrouwengedoe en matig geschreven. Het uitgangspunt van het verhaal is goed bedacht: de echtgenoot van de hoofdpersoon is rond zijn dertigste aan kanker overleden, en liet aan zijn jonge vrouw twaalf brieven met een opdracht na, voor iedere maand in het eerste jaar na zijn dood één, bedoeld om haar rouwverwerking in goede banen te leiden. Maar dit uitgangspunt wordt zo matig uitgewerkt, en het gedrag van de hoofdpersoon in dat eerste jaar als weduwe is zo onecht (de ene keer komt ze haar bed niet uit van verdriet, en dezelfde avond gaat ze onbezorgd met vriendinnen het café in alsof het leven een groot feest is), dat het boek mij weer duidelijk maakte waarom goede literatuur zo goed is: dat een aardig uitgangspunt alleen en dat met veel overtolligheid uitwerken en opdienen bij lange na niet genoeg is voor een goed boek. Het omslag is een still uit de film die van dit boek gemaakt is. Opmerkelijk: het toont een situatie die in het boek niet voorkomt. Wel weer aardig: ik sprak onlangs iemand die een idee heeft voor een online dienst, en dat idee ontleende aan een film die ze ooit eens zag - de verfilming van dit boek dus. Hierboven komen/staan boeken die veel beter zijn!

Uit en thuis

Zo af en toe een boek met verhalen van Bob den Uyl: daar knapt een mens van op. In zijn reisverhalen, onmiskenbaar autobiografisch van aard, associeert Den Uyl er lustig op los. Of zoals Jeroen Brouwers ooit schreef: het door-ouwehoeren van Den Uyl. In Een uitzinnige liefde drie relatief lange stukken waarin hij reizen naar Duitsland en België/Frankrijk beschrijft, en kankert over de stad waar hij woonde en intens van hield: Rotterdam. In Duitsland bezoekt hij Berlijn, Neurenberg en Bayreuth. In deze laatste plaats natuurlijk enkele opmerkingen over Richard Wagner die hier zijn eigen operatheater liet bouwen, maar vooral ook over het plaatselijke typemachinemuseum, het gedoe om het te vinden en vooral zijn teleurstelling over de minieme verzameling. In Frankrijk reist hij per trein en taxi met een hond - voldoende voor een hoop gedoe. Den Uyl schrijft zeker geen Nobelprijs-literatuur, maar uniek is zijn proza alleszins. Ik heb nog niet al zijn bundels gelezen, dus er komt hier vast en zeker nog meer Den Uyl voorbij.

3 x I

De meeste bestsellers gaan volledig aan mij voorbij. Dikwijls is dat geen probleem: veel goedverkopende boeken danken hun succes aan de marketing en de daaruit voortvloeiende hype. Maar soms mis ik daardoor goede boeken die geen DWDD-sticker of Linda-kortingsbon nodig hebben. Gelukkig zijn er dan altijd nog vrienden die je een boek cadeau doen, zoals bij Eten, bidden, beminnen, de vlot geschreven midlifecrisisbelevenissen van Elisabeth Gilbert. Het is een droogkomisch autobiografisch relaas van een dertiger die na een mislukte relatie haar baan en huis opgeeft en in drie landen doet wat je het beste in die drie landen kunt doen. Het boek verscheen in 2006, stond vele weken in de nonfictie-bestsellerlijst van de NY Times en werd later verfilmd. De titel en het omslag doen wat chicklitterig aan, maar dat is het boek geenszins. Veelal hilarisch, soms wat zweverig, maar vooral vol rake observaties. Geen ultiem meesterwerk, maar een onbezorgd leesboek om jezelf even lekker in te verliezen.

Eilandhoppen

Als we het over de Tweede Wereldoorlog hebben, dan denken we vooral aan wat zich tussen 1939 en 1945 hier in Europa heeft afgespeeld. Aan de andere kant van de wereld vond een even intense strijd en verzameling gruwelijkheden plaats, waar ik eigenlijk niet al te veel van afwist. In het Nederlands zijn er geen standaardwerken verschenen die een goed overzicht bieden van de oorlog die de Japanners ontketenden - behalve dan wat er in Nederlands-Indië gebeurde. In 1981 verscheen een eendelig boek van John Costello dat nog steeds als een referentiewerk wordt beschouwd. The Pacific War 1941-1945 is een bijna 700 dichtbedrukte pagina's dik overzicht van de belangrijkste wapenfeiten. De Japanners hielden al in de jaren dertig gruwelijk huis in China, maar pas in 1940/1941 nam de oorlogszuchtige houding van Japan flink toe. Over de precieze redenen (expansiedrift, olie?) geeft dit boek te weinig inzicht; het is teveel vanuit Amerikaans perspectief geschreven. In de tijd van schrijven was er waarschijnlijk nog te weinig materiaal over de Japanse motieven beschikbaar. Maar goed, dit boek zet alle gebeurtenissen helder op een rij. De aanloop, Pearl Harbour, de zeeslagen, de strijd in China, Birma, Maleisië, Singapore en de Filippijnen etc: de Japanners overklasten hun vijanden aanvankelijk met groot gemak. Pas na de slag van Midway konden de Amerikanen eilandje voor eilandje terugveroveren, en bommenwerpers op vliegafstand van Japan stationeren. Uiteindelijk raakten de Japanse oorlogsmachinerie door zijn hulpbronnen heen, maar het boek laat de vraag onbeantwoord hoe lang de Japanners het nog volgehouden zouden hebben als de atoombommen op Hirosjima en Nagasaki niet waren afgeworpen. Met name de Japanse beweegredenen en de krachten binnen de regering blijven schimmig - op zoek dus naar een goed boek daarover. Maar als eerste overzicht van die enorme oorlog aan de andere kant van de wereldbol biedt dit boek van John Costello een schat aan wetenswaardigheden.

Vlucht

Je zit in de forensentrein, iemand naast je begint aan een nieuw boek, en iemand daarnaast zegt dan dat het een erg goed boek is. Tja, dan wil ik weten welk boek dat is, google de titel en koop het bij de eerste de beste boekhandel waar ik langsfiets. Ik had nog niet van De ondergrondse spoorweg van Colson Whitehead gehoord, maar vergeten doe ik het nooit meer. Het boek verscheen vorig jaar en vertelt een fictief verhaal over de slavernij in de Verenigde Staten dat evengoed waargebeurd zou kunnen zijn. De titel slaat op de vluchtroutes die slaven in de eerste helft van de negentiende eeuw vanuit de zuidelijke plantages gebruikten naar het noorden van de VS, waar een meer en meer liberaler klimaat heerste. Die tegenstelling tussen noord en zuid leidde halverwege de negentiende eeuw tot de Amerikaanse Burgeroorlog, maar in de decennia daarvoor waren slaven vogelvrij en leidden vluchtpogingen tot gruwelijke represailles. Het regime verschilde per staat, en dat wordt in deze roman helder uiteengezet. South en North Carolina verschilden bijvoorbeeld als tussen leven en dood. Hoofdpersoon is Cora die een vluchtpoging vanuit Georgia onderneemt en daarbij gebruikmaakt van een heuse ondergrondse spoorlijn. Deze spoorlijnen hebben in het echt nooit bestaan, maar het tekent de fantasie en creativiteit van de schrijver om een figuurlijke benaming letterlijk te nemen en onderdeel van zijn verhaal te laten zijn. In korte tussenhoofdstukken staan andere personages centraal: helpers maar ook de jagers op gevluchte slaven. Een uitermate beklemmend maar belangwekkend boek.

Boekenweek 2017

De CPNB biedt wel constante kwaliteit: ook het boekenweekgeschenk van Herman Koch is een zes-en-halfje. De ik-figuur in Makkelijk leven is een succesvol zelfhulpboekenauteur, maar hij weet zijn eigen leven in korte tijd volledig overhoop te halen. Een soepel en vlot verteld verhaal dat de aandacht van begin tot eind vasthoudt. Maar ja, het had net zo goed door Esther Gerritsen (de boekenweekauteur van vorig jaar, zie hier) geschreven kunnen zijn. De lijst auteurs met een eigen stijl of karakter is bij de CPNB inmiddels wel al afgevinkt.

Oud en nieuw

Tussen begin 1991 en begin 1993 las ik de zes delen Verhaal van een leven van Konstantin Paustovski die in de serie privédomein waren verschenen. Dat was een onvergetelijke leeservaring; wie die boeken ook zelf heeft gelezen zal dat alleen maar kunnen beamen. Ik herlees eigenlijk zelden of nooit een boek, maar ik wist dat ik ooit weer eens die delen van Paustovski (1892-1968) ter hand zou nemen. Begin dit jaar verschenen de eerste twee delen (Verre jaren en Onrustige jeugd) in de Russische bibliotheek van uitgeverij Van Oorschot onder de titel Verhaal van een leven 1. Vertaler Wim Hartog herzag zijn eigen oude vertalingen, en voegde ook nieuw ontdekte hoofdstukken toe. In Verre jaren vertelt Paustovski over zijn jeugd in het tsaristische Rusland; vooral zijn middelbare-schooltijd op het gymnasium van Kiev schenkt hij ruime aandacht. In Onrustige jeugd breekt de Eerste Wereldoorlog uit, werkt hij op een hospitaaltrein nabij het front, en begint hij te schrijven. Paustovski is een optimist die ondanks alle ellende om hem heen met volle teugen van het leven en de natuur geniet. Er zijn weinig boeken die zoveel kracht en schoonheid uitstralen. De vervolgdelen komen eraan, en die ga ik eveneens verslinden.

Vrijgevochten

Ik lees niet veel de laatste tijd. Hierna nog twee uitgelezen boeken te beschrijven, maar echt hard gaat het niet dit voorjaar. Wel steeds mooie boeken! In de serie privé-domein verscheen een prachtige collectie autobiografische teksten van Sidonie-Gabrielle Colette (1873-1954). Deze Franse schrijfster was aanvankelijk toneelspeelster en geldt als een vrijgevochten vrouw die deed wat ze wilde ongeacht de heersende moraal. Ze erfde deze levenshouding van haar moeder. Colette was meerdere keren getrouwd, had ook soms iets met andere vrouwen, reisde veel, nam poolshoogte aan het front tijdens de Eerste Wereldoorlog om erover te kunnen schrijven en was o.a. goed bevriend met Debussy, Ravel en Proust. Ik kende haar voorheen alleen als de librettiste van Ravels meesterlijke mini-opera L'enfant et les sortilèges. De eerste keer dat ik mijn hoed verloor. Zelfportret in verhalen geeft een prachtig beeld over deze unieke schrijfster, en ook over de tijd waarin ze leefde. Colette had een positieve kijk op het leven en had een goed oog voor schoonheid. De verhalen over haar jeugd maken je als lezer jaloers op die ogenschijnlijk onbezorgde tijd op het Franse platteland. Vertaalster Kiki Coumans schreef een fraaie inleiding over het leven van Colette. Een mooi boek dat je doet wegdromen.

Bulgarije

Van Dmitri Verhulst las ik al vele boeken (zie de auteursindex) maar ik raakte ook wel een beetje op hem uitgelezen: te veel te dunne boeken - waar blijft nu zijn grote doorwrochte roman? Het leven gezien van beneden nam ik als tussendoortje mee bij de boekhandel, en is wederom een dunnetje, maar een zeer goede. In korte hoofdstukken waarin je in de tijd heen en weer wordt geslingerd, ontvouwt zich het verhaal van de Bulgaarse Liliya van voor en na de val van het ijzeren gordijn. Een ouderwets verhaal over de sovjet-overheersing, maar wel een heel fraai geconstrueerd geheel. Verhulst schrijft prachtig, en ofschoon dit boekje wederom niet die ultieme roman is, is het wel uiterst lezenswaardig en fraai.

Mail

De vorige week verschenen novelle van Ilja Leonard Pfeijffer is geen onbetwist meesterwerk, maar Peachez, een romance is wel een heerlijk droog geschreven verhaal van een professor in de klassieke letteren die op internet de liefde van zijn leven vindt. Ondertussen laat hij de organisatie van een congres op de universiteit in het honderd lopen en wordt het contact met zijn liefde hem uiteindelijk fataal. Dat laatste is al aan het begin van het boek geen geheim meer: de professor schrijft het verhaal in zijn gevangeniscel. Het is de stijl in lange, droge volzinnen vol inhoudelijke precizie die het boek zo aantrekkelijk maakt; ik heb soms erg moeten lachen om die tragikomische stijl. Een verrukkelijk tussendoortje. Tenslotte: ik zoek de cover van het boek bij deze leeslogs altijd via google afbeeldingen. Ik typte eerst alleen Peachez in; dan krijg je precies wat de hoogleraar in het verhaal ook overkwam...

Terugblik

Het verscheen al een jaar geleden, werd lovend besproken, maar ik had er nog niet van gehoord, totdat iemand me op Moeders zondag attendeerde. Ook de naam van de Engelse schrijver Graham Swift was mij volledig onbekend. Zo zie je maar: het leven zit vol aangename verrassingen. Moeders zondag is een prachtige novelle dat zich afspeelt op 30 maart 1924, de Engelse variant van moederdag, een onverwacht mooie lentedag vol genot en drama. Kleine tussenzinnetjes maken duidelijk dat het verhaal als een herinnering wordt verteld door een oude schrijfster die inmiddels de negentig is gepasseerd, op die moeders zondag in 1924 een huishoudster van begin twintig. Ook de standsverschillen worden subtiel aan de orde gesteld. Swift schreef een klein meesterwerk vol ragfijne elementen. Literatuur in zijn meest pure vorm.

Woord

Het eerste boek van het jaar meteen in het Engels, en omdat ik de pocket die ik voor de vakantie had gekocht tijdens een van de 10 vluchten vergat mee uit het vliegtuig te nemen, duurde het tot na de vakantie voordat ik ermee verder kon, enzovoort. Vandaar dat ik het zo traag uit las. Imperium is de eerste historische roman in een serie van drie over de Romeinse advocaat, politicus en filosoof Cicero (106-43 v.Chr.). Een thriller kun je het boek niet noemen, maar Robert Harris maakte er wel een spannend verhaal van. In het nawoord schrijft hij dat het weliswaar een roman is, maar dat de gebeurtenissen in het boek best wel eens zo gebeurd kunnen zijn. Met andere woorden: Harris heeft zich zoveel mogelijk gebaseerd of wat er aan feiten is overgeleverd en daaromheen een krachtig verhaal gecomponeerd. Cicero strijdt tegen het onrecht, en heeft tegelijkertijd flinke politieke ambities, die hem uiteindelijk in het centrum van de macht brengen. Ondertussen bevind je je als lezer midden in het oude Rome, toen het nog een republiek was en de eerste keizer (Caesar) eveneens als ambitieuze jongeling een bijrol vervult. In de vervolgdelen gaat Caesar een prominenter rol spelen, en ik zie uit naar de confronaties tussen hem en de rechtlijnige Cicero. Het vertelperspectief (Cicero's slaaf en notulist Tiro vertelt het verhaal vanuit zijn herinnering) is een vondst!