Vlucht

Je zit in de forensentrein, iemand naast je begint aan een nieuw boek, en iemand daarnaast zegt dan dat het een erg goed boek is. Tja, dan wil ik weten welk boek dat is, google de titel en koop het bij de eerste de beste boekhandel waar ik langsfiets. Ik had nog niet van De ondergrondse spoorweg van Colson Whitehead gehoord, maar vergeten doe ik het nooit meer. Het boek verscheen vorig jaar en vertelt een fictief verhaal over de slavernij in de Verenigde Staten dat evengoed waargebeurd zou kunnen zijn. De titel slaat op de vluchtroutes die slaven in de eerste helft van de negentiende eeuw vanuit de zuidelijke plantages gebruikten naar het noorden van de VS, waar een meer en meer liberaler klimaat heerste. Die tegenstelling tussen noord en zuid leidde halverwege de negentiende eeuw tot de Amerikaanse Burgeroorlog, maar in de decennia daarvoor waren slaven vogelvrij en leidden vluchtpogingen tot gruwelijke represailles. Het regime verschilde per staat, en dat wordt in deze roman helder uiteengezet. South en North Carolina verschilden bijvoorbeeld als tussen leven en dood. Hoofdpersoon is Cora die een vluchtpoging vanuit Georgia onderneemt en daarbij gebruikmaakt van een heuse ondergrondse spoorlijn. Deze spoorlijnen hebben in het echt nooit bestaan, maar het tekent de fantasie en creativiteit van de schrijver om een figuurlijke benaming letterlijk te nemen en onderdeel van zijn verhaal te laten zijn. In korte tussenhoofdstukken staan andere personages centraal: helpers maar ook de jagers op gevluchte slaven. Een uitermate beklemmend maar belangwekkend boek.

Boekenweek 2017

De CPNB biedt wel constante kwaliteit: ook het boekenweekgeschenk van Herman Koch is een zes-en-halfje. De ik-figuur in Makkelijk leven is een succesvol zelfhulpboekenauteur, maar hij weet zijn eigen leven in korte tijd volledig overhoop te halen. Een soepel en vlot verteld verhaal dat de aandacht van begin tot eind vasthoudt. Maar ja, het had net zo goed door Esther Gerritsen (de boekenweekauteur van vorig jaar, zie hier) geschreven kunnen zijn. De lijst auteurs met een eigen stijl of karakter is bij de CPNB inmiddels wel al afgevinkt.

Oud en nieuw

Tussen begin 1991 en begin 1993 las ik de zes delen Verhaal van een leven van Konstantin Paustovski die in de serie privédomein waren verschenen. Dat was een onvergetelijke leeservaring; wie die boeken ook zelf heeft gelezen zal dat alleen maar kunnen beamen. Ik herlees eigenlijk zelden of nooit een boek, maar ik wist dat ik ooit weer eens die delen van Paustovski (1892-1968) ter hand zou nemen. Begin dit jaar verschenen de eerste twee delen (Verre jaren en Onrustige jeugd) in de Russische bibliotheek van uitgeverij Van Oorschot onder de titel Verhaal van een leven 1. Vertaler Wim Hartog herzag zijn eigen oude vertalingen, en voegde ook nieuw ontdekte hoofdstukken toe. In Verre jaren vertelt Paustovski over zijn jeugd in het tsaristische Rusland; vooral zijn middelbare-schooltijd op het gymnasium van Kiev schenkt hij ruime aandacht. In Onrustige jeugd breekt de Eerste Wereldoorlog uit, werkt hij op een hospitaaltrein nabij het front, en begint hij te schrijven. Paustovski is een optimist die ondanks alle ellende om hem heen met volle teugen van het leven en de natuur geniet. Er zijn weinig boeken die zoveel kracht en schoonheid uitstralen. De vervolgdelen komen eraan, en die ga ik eveneens verslinden.

Vrijgevochten

Ik lees niet veel de laatste tijd. Hierna nog twee uitgelezen boeken te beschrijven, maar echt hard gaat het niet dit voorjaar. Wel steeds mooie boeken! In de serie privé-domein verscheen een prachtige collectie autobiografische teksten van Sidonie-Gabrielle Colette (1873-1954). Deze Franse schrijfster was aanvankelijk toneelspeelster en geldt als een vrijgevochten vrouw die deed wat ze wilde ongeacht de heersende moraal. Ze erfde deze levenshouding van haar moeder. Colette was meerdere keren getrouwd, had ook soms iets met andere vrouwen, reisde veel, nam poolshoogte aan het front tijdens de Eerste Wereldoorlog om erover te kunnen schrijven en was o.a. goed bevriend met Debussy, Ravel en Proust. Ik kende haar voorheen alleen als de librettiste van Ravels meesterlijke mini-opera L'enfant et les sortilèges. De eerste keer dat ik mijn hoed verloor. Zelfportret in verhalen geeft een prachtig beeld over deze unieke schrijfster, en ook over de tijd waarin ze leefde. Colette had een positieve kijk op het leven en had een goed oog voor schoonheid. De verhalen over haar jeugd maken je als lezer jaloers op die ogenschijnlijk onbezorgde tijd op het Franse platteland. Vertaalster Kiki Coumans schreef een fraaie inleiding over het leven van Colette. Een mooi boek dat je doet wegdromen.

Bulgarije

Van Dmitri Verhulst las ik al vele boeken (zie de auteursindex) maar ik raakte ook wel een beetje op hem uitgelezen: te veel te dunne boeken - waar blijft nu zijn grote doorwrochte roman? Het leven gezien van beneden nam ik als tussendoortje mee bij de boekhandel, en is wederom een dunnetje, maar een zeer goede. In korte hoofdstukken waarin je in de tijd heen en weer wordt geslingerd, ontvouwt zich het verhaal van de Bulgaarse Liliya van voor en na de val van het ijzeren gordijn. Een ouderwets verhaal over de sovjet-overheersing, maar wel een heel fraai geconstrueerd geheel. Verhulst schrijft prachtig, en ofschoon dit boekje wederom niet die ultieme roman is, is het wel uiterst lezenswaardig en fraai.

Mail

De vorige week verschenen novelle van Ilja Leonard Pfeijffer is geen onbetwist meesterwerk, maar Peachez, een romance is wel een heerlijk droog geschreven verhaal van een professor in de klassieke letteren die op internet de liefde van zijn leven vindt. Ondertussen laat hij de organisatie van een congres op de universiteit in het honderd lopen en wordt het contact met zijn liefde hem uiteindelijk fataal. Dat laatste is al aan het begin van het boek geen geheim meer: de professor schrijft het verhaal in zijn gevangeniscel. Het is de stijl in lange, droge volzinnen vol inhoudelijke precizie die het boek zo aantrekkelijk maakt; ik heb soms erg moeten lachen om die tragikomische stijl. Een verrukkelijk tussendoortje. Tenslotte: ik zoek de cover van het boek bij deze leeslogs altijd via google afbeeldingen. Ik typte eerst alleen Peachez in; dan krijg je precies wat de hoogleraar in het verhaal ook overkwam...

Terugblik

Het verscheen al een jaar geleden, werd lovend besproken, maar ik had er nog niet van gehoord, totdat iemand me op Moeders zondag attendeerde. Ook de naam van de Engelse schrijver Graham Swift was mij volledig onbekend. Zo zie je maar: het leven zit vol aangename verrassingen. Moeders zondag is een prachtige novelle dat zich afspeelt op 30 maart 1924, de Engelse variant van moederdag, een onverwacht mooie lentedag vol genot en drama. Kleine tussenzinnetjes maken duidelijk dat het verhaal als een herinnering wordt verteld door een oude schrijfster die inmiddels de negentig is gepasseerd, op die moeders zondag in 1924 een huishoudster van begin twintig. Ook de standsverschillen worden subtiel aan de orde gesteld. Swift schreef een klein meesterwerk vol ragfijne elementen. Literatuur in zijn meest pure vorm.

Woord

Het eerste boek van het jaar meteen in het Engels, en omdat ik de pocket die ik voor de vakantie had gekocht tijdens een van de 10 vluchten vergat mee uit het vliegtuig te nemen, duurde het tot na de vakantie voordat ik ermee verder kon, enzovoort. Vandaar dat ik het zo traag uit las. Imperium is de eerste historische roman in een serie van drie over de Romeinse advocaat, politicus en filosoof Cicero (106-43 v.Chr.). Een thriller kun je het boek niet noemen, maar Robert Harris maakte er wel een spannend verhaal van. In het nawoord schrijft hij dat het weliswaar een roman is, maar dat de gebeurtenissen in het boek best wel eens zo gebeurd kunnen zijn. Met andere woorden: Harris heeft zich zoveel mogelijk gebaseerd of wat er aan feiten is overgeleverd en daaromheen een krachtig verhaal gecomponeerd. Cicero strijdt tegen het onrecht, en heeft tegelijkertijd flinke politieke ambities, die hem uiteindelijk in het centrum van de macht brengen. Ondertussen bevind je je als lezer midden in het oude Rome, toen het nog een republiek was en de eerste keizer (Caesar) eveneens als ambitieuze jongeling een bijrol vervult. In de vervolgdelen gaat Caesar een prominenter rol spelen, en ik zie uit naar de confronaties tussen hem en de rechtlijnige Cicero. Het vertelperspectief (Cicero's slaaf en notulist Tiro vertelt het verhaal vanuit zijn herinnering) is een vondst!

Set

Tijdens de vakantie rondom de feestdagen heb ik minder gelezen dan normaal tijdens verre reizen, en wat ik las voornamelijk in het Engels, wat bij mij langzaam gaat. Ik las in enkele dagen wel de nieuwste roman van Ronald Giphart. Twee jaar geleden vond ik Harem een geslaagd en vlot lezend boek (zie hier), en ook Lieve leest als een trein. Stond in Harem de fotografie centraal, in Lieve gaat het om de film. Giphart heeft zich gedegen ingewerkt in de materie en er een soepel verhaal doorheen geweven. Ondanks de vlotte schrijfstijl, de boeiende materie en het aantrekkelijke verhaal mist het boek de kwaliteit van Harem. De hoofdpersonen blijven teveel aan de oppervlakte; hun gedrag en beweegredenen daarvoor zijn te weinig uitgewerkt. Eigenlijk heel jammer, want het fundament van de roman is sterk. Geen roman voor de eeuwigheid, maar tijdens het voortdurende wachten dat vliegreizen met zich meebrengen een prima tijdverdrijf.

Buikspreker

De nieuwste roman van Ian McEwan is nog geen 200 bladzijden dik, maar ik deed er bijna twee weken over. De zinnen en alinea's hebben een hoge soortelijke massa; veel filosofische uitspraken, afgewisseld door wat dialogen en indrukken. Notendop kent een eigenaardige verteller: het nog ongeboren kind van één van de hoofdpersonen, die met de broer van haar ex een moord op die ex beraamt. En het kind (de ex is ook de vader ervan) is er getuige van. Zoals vaker bij McEwan is het plot verrassend, en het resultaat van een goede constructie van de roman. Geen ultiem meesterwerk, maar wel een interessant boek, vooral vanwege het vertellersperspectief.

Pedalen

Vorig jaar las ik van Ilja Leonard Pfeijffer het geweldige en terecht bekroonde La superba (zie hier) en eerder dit jaar zijn niet minder heerlijke Brieven uit Genua (zie hier). Aan die roman over Genua en de Brieven gaat een boek vooraf over de fietstocht die Pfeijffer met zijn vriendin Gelya Bogatishcheva maakte van Leiden naar Rome. Totaal onvoorbereid en vanuit een romantisch idee op een terras uitgedacht, stappen de twee op de fiets, en bereiken ruim een maand later de eeuwige stad. De filosofie van de heuvel is een reisverslag van dag tot dag, geschreven door Pfeijffer en met foto's van Bogatishcheva. Het boek maakt duidelijk hoe Pfeijffer en vriendin uiteindelijk in Genua terechtkomen: ze passeerden onderweg naar Rome deze stad, waren er het liefst meteen gebleven, maar besloten toch eerst hun oorspronkelijke plan te voltooien. Na enkele dagen Rome zetten ze de fietsen en zichzelf op de trein terug naar Genua. Pfeijffer schrijft vloeiend, deelt interessante inzichten en ploetert zich op zijn oude racefiets over de heuvels. Leuk boek dat je in een mum van tijd uitleest.

Hoepelcursussen

Ik werkte een aantal jaren terug bij een medisch tijdschrift en daar liet een collega een klein boekje zien dat weer enkele jaren daarvoor door overheidssubsidieverstrekker ZonMW gratis is verspreid onder het medisch klantenbestand. Het kostte me een jaar of twee om het antiquarisch op de kop te tikken. Fataal gewicht is een medische thriller dat alleen al aan de buitenkant getuigt van een goede melige smaak. Opmerkingen als: ZonMW Boeken... Fijne Leesboeken voor de Happy Few en Unputdownable, en in het omslag ingetekende leesvouwen doen vermoeden dat er een omslagontwerper met kijk op de zaak bezig is geweest. En jawel: Piet Schreuders, bekend van de Poezenkrant, heeft dit cadeauboekje ontworpen. Het verhaal is geschreven door Esther A. de Man en zij leefde zich eveneens uit in subtiele meligheid. Er vallen enkele doden bij een medische trial, er wordt ontvoerd, detectives aan het werk gezet en ondertussen gezamenlijk vergaderd over de vraag welke onderzoeksvoorstellen subsidie verdienen (de voorbijkomende titels van de onderzoeken is uiterst hilarisch, zoals: Handsfree bellen bij rollatorgebruik: verplicht stellen? Of: Blaasontstekingen en hold-up kousen: een causaal verband?). Niet heel veel diepzinnigheid in dit boekje, en het plot is ook niet bepaald ingenieus, maar ik las dit 115 pagina's dikke boekje met plezier!

Getallen

Ik wil meer in het Engels lezen, maar de betere roman wil ik er niet aan opofferen; dan mis ik teveel.  Genoeg interessante non-fictie daarentegen, zoals Go figure. Things you didn't know you didn't know. Het is een zeer lezenswaardig boekje van Tom Standage, editor bij The Economist. Zo'n honderd vragen over economische, culturele, maatschappelijke en technische onderwerpen uitgelegd. Over hoe het komt dat Zweden zo weinig verkeersdoden heeft, wat El Niño nu daadwerkelijk is, over de wat betreft muziekstijlen uiterst gevarieerde carrière van David Bowie, waarom mensen in economisch slechte tijden meer pizza's eten en hoe het systeem van Bitcoins werkt. Enfin, de ondertitel dekt volledig de lading van dit boekje. Uiterst interessant, ook als je wilt weten hoeveel piramides van Gizeh gebouwd hadden kunnen worden in de tijd die mensen besteed hebben aan het kijken op Youtube naar de muziekclip Gangnam Style, en ook als je wilt weten hoeveel American Airlines heeft bespaard op het weglaten van die enkele olijf in de salade die tijdens de vluchten werd uitgedeeld. Allemaal boekenwijsheden, maar wel lezenswaardige.

Brug

Ik lig vier nog te beschrijven boeken achter; dus even niet lezen maar. Ik begon pas kort geleden aan de boeken van Ernest Hemingway en nu dan zijn misschien wel grootste roman Voor wie de klok luidt. Hemingway was gedurende zijn leven 'daar waar het gebeurde' (hij was bij D-day, bij de Cubaanse revolutie en ook bij de Spaande Burgeroorlog), en deze roman speelt tijdens deze schimmige oorlog in de tweede helft van de jaren dertig. Hoofdpersoon is een Amerikaanse vrijwilliger met de opdracht een brug op te blazen. Dit simpele gegeven wordt door Hemingway grandioos uitgewerkt: zowat alle facetten van het oorlogvoeren (vanuit het perspectief van het individu) die ertoe doen komen aan de orde. Het is al snel duidelijk dat de missie gedoemd is te mislukken: de nationalisten van Franco waren oppermachtig. Maar Hemingway maakt de spanning permanent voelbaar, en de droge dialogen versterken dit alleen maar. Prachtig boek.

Zwerven

In de jaren tachtig las ik de zes delen Verhaal van een leven  van Konstantin Paustovski in de serie privé-domein. In latere jaren las ik ook enkele van zijn vertaalde romans, maar die zes delen memoires zijn toch zijn beste boeken. Er staan weinig titels op mijn lijst van te herlezen boeken, maar deze zes van Paustovski staan behoorlijk bovenaan. Opeens verscheen vlak voor de zomer het vuistdikke Goudzand, met verhalen, dagboeken en brieven van deze romantische journalist uit de stalintijd. Dit alles samengesteld en vertaald door Wim Hartog die indertijd ook die Paustovski-memoires vertaalde. Het is een prachtige verzameling die alles bij elkaar een goed beeld geeft van zijn ontwikkeling als schrijver, zijn privé-leven en het geworstel met de oorlogen. Want Paustovski maakte als journalist van dichtbij de Eerste en Tweede Wereldoorlog mee, en ook de burgeroorlog na de revolutie van 1917 liep hij niet uit de weg. Desondanks rijst uit dit boek diezelfde romantische sfeer als uit zijn memoires, waarin de schoonheid van steden, de natuur, de zee, de vriendschappen en liefdes, en de rokerige redactielokalen iedere oorlogsellende doet verbleken. Die zes memoires-delen worden dit najaar opnieuw uitgegeven in de Russische bibliotheek van uitgeverij Van Oorschot. Een terechte bijzetting in de galerij der groten, ofschoon die privé-domeindelen niet minder prachtig zijn. Geen enkele reden om die boeken opnieuw te gaan lezen.

Camper

Van Dave Eggers las ik enkele overtuigende boeken, waarvan De cirkel (zie hier) misschien niet zijn beste, maar toch een heel lezenswaardige was. Helden van de grens is zijn nieuwste roman en de overwegend lovende recensies deden me verheugen op een goed boek. Helaas, ik vond er niet heel veel aan. Hoofdpersoon is de 40-jarige Josie die haar mislukte leven in Ohio achterlaat en met haar twee kinderen naar Alaska reist, daar een camper huurt, en vooral op de vlucht is voor zichzelf. Eigenlijk is hiermee de hele roman samengevat, want de diepe lagen die de recensenten uit dit verhaal haalden, bleven voor mij ondoorgrondelijk. Ik vond het vooral een rechtlijnig eendimensionaal verhaal, een ideaal script haast voor een roadmovie. Ik verwachtte steeds een opening via een bijzondere wending, maar deze bleef helaas uit. Ik heb voor het schrijven van deze weblog via internet meerdere recensies opnieuw gelezen, maar er wordt mijns inziens vooral gezocht naar diepere lagen die er niet zijn. Ach vooruit, iedere schrijver heeft zo zijn zwakke momenten.

Lichtstad

Pas sinds een jaar of twee lees ik de boeken van Ernest Hemingway en onlangs verscheen zijn postuum uitgegeven A Moveable Feast dat hij vlak voor zijn zelfmoord in 1961 schreef, in vertaling Parijs is een feest. Het is een verzameling impressies over de vijftal jaren die Hemingway vanaf 1921 in Parijs doorbracht. Hij ontmoette er illustere persoonlijkheden als Gertrude Stein, Ezra Pound en F. Scott Fitzgerald. Hemingway was in deze jaren een beginnend schrijver, die zijn geld verdiende met het schrijven van journalistieke stukken; pas in 1929 brak hij internationaal door met A farewell to arms. Deze herinneringen spelen in de jaren daaraan voorafgaand. Het is een fraai egodocument, stemmig en eerlijk. Geen diepgravend gefilosofeer, maar een zuiver verslag van moeilijke jaren vol armoede, en toch ook van wilskracht en zelfverzekerdheid. Het blijft een fenomeen, die Hemingway. Avonturier, schrijver van grootse boeken en toch ook een tragisch figuur.

Snijdend

De stationsboekhandels liggen vol met stapels boeken waarop de DWDD-stickers en andere, vergelijkbare vijfsterren-aanprijzingen je om de oren vliegen. Kwantiteit nivelleert, dus ik hecht er geen waarde (meer) aan. Maar goed, je gaat naar de opera, ontmoet er tijdens de pauze oude bekenden en die staan in koor te oreren dat je Een klein leven toch echt moet lezen. O ja, dat boek tussen al die andere in de stationsboekhandel. Enfin, een niet te missen cultroman van de Amerikaanse Hanya Yanagihara, 750 pagina's dik. Ik deed er een maand over, en las zelden zo'n pakkende roman. En nee, niet vanwege het verhaal. Dat is op zich al aangrijpend, maar daar zijn er vele van. Vier vrienden in Manhattan, gevolgd vanaf hun twintigste tot zo ongeveer hun vijftigste. Ze ontwikkelen zich van arm student tot geslaagd kunstenaar, advocaat, architect en acteur. En in tegenstelling tot dit ogenschijnlijk succesverhaal wordt het steeds gruwelijker, eenzamer en snijdender. Maar dat is niet wat dit boek - voor mij - zo geweldig maakt. Het is met name de onuitputtelijke zwierige en alles aan elkaar verbindende levensinzichten die Yanagihara over de pagina's uitstrooit. Yanagihara bedwelmt met haar grandioze volzinnen waarin ze uitlegt, verklaart, interpreteert en bevraagt. Ik kan me voorstellen dat dit niet ieders kopje thee is; wanneer het je louter om het verhaal gaat, duurt dit boek veel te lang en kun je je ergeren aan al die verklaringen en nuanceringen. Maar voor mij vormen die nu juist de kracht van het boek. Soms was ik na het lezen van tien pagina's uitgeput: zoveel krijg je te verstouwen. Verbazingwekkend! Het verhaal is niet volledig evenwichtig. De tijd waarin het speelt klopt niet helemaal volgens mij, en de afloop kwam mij iets te gekunsteld voor. Maar ik vergeef het Yanagihara: de welhaast Proustiaanse detaillering maakt dit boek een bedwelmende leeservaring, zoals ik al heel lang niet meer heb meegemaakt.

Orgelspel

Eigenlijk heel bijzonder, want geen andere levende Nederlandse schrijver doet hem dat na: ieder nieuw boek van Maarten 't Hart is geslaagd, goed, lezenswaardig. Na een prachtige roman over zijn moeder (zie hier) nu ruim een jaar later een vrolijkmakende verhalenbundel vol autobiografische gebeurtenissen die je van begin tot einde in de greep houden. Geen zaken voor de literaire eeuwigheid, maar ik kan nu alweer uitzien naar zijn volgende boek. Want 't Hart leest zalig, ongecompliceerd, maar toch ook hollands-op-zijn-smalst-betekenisvol. Want wie kan het verhaal weerstaan over de verkoop van zijn huisje in de Leidse binnenstad? Of het titelverhaal De moeder van Ikabod? En het korte verhaaltje waarin hij de draak steekt met Jan Siebelink: verrukkelijk. (Knielen op een bed trompetnarcissen: je moet er maar opkomen!). Of het verhaal over de losgelaten hanen helemaal klopt, waag ik te betwijfelen. Vanuit de trein gezien langs de A44 bij Sassenheim lopen die hanen op een andere plek dan waar 't Hart ze situeert - ze zijn vanuit de trein soms wel te zien. Het scheelt een paar kilometer, volgens mij. Dichterlijke vrijheid! Enfin, het is allemaal zalig lezen waarbij je de tijd verliest. Maarten 't Hart is pas 71 en leeft gezond naar eigen zeggen. Dus hopelijk nog veel van dit soort eigenzinnige boeken!

Opmaat

Lezers van dit boekendagboek weten dat ik ieder jaar minstens een deel uit de Russische bibliotheek van Van Oorschot lees. Na de complete Tsjechov, Toergenjev, Gogol en Poesjkin is het nu de beurt aan Graaf L.N. Tolstoj. Ik las voor de start van deze weblog wel al de twee delen met Oorlog en vrede, maar de rest wachtte nog. De Verzamelde werken deel 1 bevatten verhalen en novellen die Tolstoj tussen 1851 en 1863 schreef. De verhalen blijken hoofdzakelijk gebaseerd op persoonlijke ervaringen: Tolstoj wordt al jong landheer en de relatie met de lijfeigenen beschrijft hij in het prachtige De ochtend van een landheer, waarin de landheer de positie van zijn boeren wil verbeteren maar vooral op onbegrip stuit. In 1851 reist Tolstoj naar de Kaukasus; die reis levert het lange De kozakken op. Kort daarna maakt hij er de Krimoorlog mee. Meerdere verhalen geven een inkijkje in het Russische leger uit die jaren; ook de verdediging van Sebastopol najaar 1854 en begin 1855 wordt prachtig beschreven. Hier leert Tolstoj te schrijven over legerzaken, wat hem later goed van pas zal komen bij het schrijven van Oorlog en vrede. Dit eerste deel bevat ook meer romantische verhalen over liefde en ontrouw. Huiselijk geluk is een pareltje, over hoe onstuimige liefde omslaat in teleurstelling. Enfin, die Russische bibliotheek blijft een een vat vol schoonheid!

Verraad

Na wat moeizame boeken eindelijk weer eens een roman die het genoegen van lezen volledig onderstreepte. Van Amos Oz las ik drie jaar geleden voor het eerst een boek (zie hier) en zijn nieuwste roman Judas is een bijzonder geslaagd geheel waarin meerdere thema’s organisch verbonden zijn. De wat inzichzelfgekeerde Sjmoeël zit vast in zijn theologische promotieonderzoek en besluit ermee te stoppen. Hij gaat als verzorger van een oude man aan de slag; belangrijkste taak is het voeren van onderhoudende gesprekken. Langzaamaan ontvouwt zich de geschiedenis van deze oude man en zijn dochter. De Israëlische onafhankelijksstrijd in 1947 en de positie van discipel Judas lijken ver uiteenliggende onderwerpen, maar Oz verbindt alles stevig in een vloeiend verhaal, met de ware aard van verraad als centrale vraag. De theorie over Judas is een boeiende: Judas was niet de verrader waarvoor hij gehouden wordt, maar was juist de meest fervente aanhanger van Jezus. Judas leverde Jezus juist aan de Romeinen uit om hem de gelegenheid te geven te laten zien dat hij echt goddelijk was, en dus zo van het kruis kon stappen. Toen dat niet gebeurde was Judas zo teleurgesteld in zijn idool dat hij zich verhing. Waar Lize Spit (zie hieronder) nog moeite heeft om meerdere verhaallijnen tot één geheel te smeden, daar laat Oz zien dat hij zijn vak verstaat.

Afrekening

In Vlaanderen is het inmiddels een cultboek, en ook in Nederland is Het smelt niet onopgemerkt verschenen. Een groot verkoopsucces is deze Vlaamse roman dat in januari j.l. verscheen hier in Nederland weliswaar nog niet, maar je ziet het wel in elke boekhandel liggen. Ik kreeg het cadeau van een Vlaamse ex-collega, ook omdat de schrijfster Lize Spit een zus is van een andere, gezamenlijke, ex-collega. Enfin, vandaar. Ik las deze bijna 500 dikke debuutroman met de nodige moeite uit. Het verhaal is eigenlijk heel sterk en ook met de plot is niets mis. Toch ben ik er niet zo enthousiast over als bijna iedereen - als je de recensies op internet leest; in sommige boekhandels prijzen verkoopmederwerkers het als 'persoonlijke tip' aan. Ik vind de opbouw te verbrokkeld. Smit legt de puzzelstukjes kriskras op het bord en die techniek is mij te gekunsteld. Met een meer lineair verteld verhaal had het effect even krachtig, zo niet krachtiger kunnen zijn, en was het boek echt groots geweest. Nu zijn er teveel verhaallijnen, teveel perspectiefwisselingen en teveel hedens en verledens. Een echt goede schrijver weet een ogenschijnlijke wirwar toch als eenheid te presenteren. En zover is Lize Spit nog niet. Ze schrijft met dit debuut een heel jeugdgevoel van zich af; hopelijk heeft ze nog voldoende levenservaring over voor volgende romans, want schrijven kan ze zeker.

Teletijdmachine

Ik had het succes van Er is wieder da gemist; de verfilming schijnt net zo populair te zijn als het boek uit 2012 van Timur Vermes. Daar is hij weer kent een boeiend uitgangspunt. In 2011 wordt Adolf Hitler wakker op een voetbalveldje ergens in Berlijn, en niemand gelooft dat hij de echte Hitler is, maar een perfecte act van een acteur. Dat boeiende uitgangspunt houdt je de helft van het boek flink gekluisterd aan het boek, maar daarna begon het mij toch wel een beetje te vervelen. Ofwel: ik hoopte dat er een verdieping zou komen. Maar die bleef uit. Hitler blijft zijn theorieën uitdragen en verbaast zich over de moderne techniek en de hedendaagse maatschappij. Tja, dat zouden wij ook doen wanneer wij naar - zeg - 2100 worden verplaatst. De verbazing en het ongeloof van diegenen met wie Hitler in contact komt vormen een substantieel deel van deze roman, en dat is me toch wat te eendimensionaal. De film ga ik zeker niet bekijken.

Kluwen

Ik lees meer dan dat ik weblogs schrijf; ik lig nu vier boeken achter. Het is alweer een maand geleden dat ik Het ware leven. Een roman van Ilja Leonard Pfeijffer las. Na het superbe La superba (zie hier) en de verukkelijke Brieven uit Genua (zie hier) wilde ik eens wat vroeger werk van Pfeijffer lezen. Deze roman stamt uit 2006 en kreeg weliswaar een goede ontvangst, maar ik heb er flink mee geworsteld. Zoals ik in de recensie op de websire van Humo las: 'Pfeijffer kijkt niet op een personage of (sub)plot meer of minder: hij sleurt de lezer mee naar de besneeuwde vlakten van het negentiende-eeuwse Rusland, dwaalt door de catacomben van het oude Napels en observeert vastgeroeste koppels in café Burgerzaken in Leiden.' Ik houd graag van iets wat op een verhaallijn lijkt, en dan is het hard zoeken in dit boek. Pfeijffer behandelt onderwerpen die in La superba en de Brieven uit Genua coherenter aan de orde komen. Ik ga zeker meer lezen van Pfeijffer, maar Het ware leven vond ik niet zo geslaagd.

Implosie

Het boekje van Franca Treur las ik zo snel uit, dat ik voor de treinreis terug naar huis extra leesvoer nodig had. In Het einde van het Romeinse Rijk probeert Maarten van Rossem in 100 bladzijden uit te leggen hoe over een periode van vele honderden jaren dit enorme Rijk uiteenviel. Geen eenvoudige opgave, want dat Rijk was zo groot en zo divers, dat je eigenlijk niet van een eenduidig einde kunt spreken. Op een gegeven moment viel het Rijk uiteen in een Oost-Romeins en West-Romeins deel, en in beide delen verliepen de ontwikkelingen flink anders. Van Rossem maakt het voldoende inzichtelijk, ook al is het onderwerp te gecompliceerd om in 100 bladzijden uit te leggen, zeker ook omdat er verschillende historische inzichten zijn en Van Rossem deze probeert te duiden. Bepaald niet het finale boekwerk over dit onderwerp, maar bij de stationskiosk was eigenlijk niets beters te krijgen en prima voor een treinreis.

(On)gewoon

Een paar jaar geleden las ik het geslaagde en goed ontvangen (en verkochte) debuut Dorsvloer vol confetti van Franca Treur, zie hier de weblog daarvan. Haar tweede roman De woongroep werd minder goed onthaald, en heb ik nog niet gelezen. Na mijn geworstel met De steppewolf (zie hieronder) was ik toe aan een pageturner en haar bundel X&Y lees je binnen een uur uit. Het is een verzameling miniaturen over alledaagse situaties die toch ook weer apart blijken te zijn. Soms gewone misverstanden, soms eigenaardige gedragingen en alles wat ertussen zit. Treur weet in enkele zinnen een situatie neer te zetten; heel diep gaan de verhaaltjes echter ook niet. Het boekje voldeed aan mijn behoefte aan iets licht verteerbaars.

Einzelgänger

Ik lig zes te beschrijven boeken achter; ik lees meer dan dat ik weblogs schrijf. Jaren voordat ik deze weblog starte las ik Demian van Herman Hesse. Dat was een wat vreemd zweverig boek, dat toch heel stemmig overkwam. De steppewolf heeft eenzelfde sfeer, maar het lukte me niet om me daaraan over te geven. Ik deed dan ook bijna drie weken over de ruim 200 bladzijden. Het is een in memoirevorm gegoten verhaal over een Einzelgänger die buiten de maatschappij, en zelfs de werkelijkheid lijkt te staan. Veel gefilosofeer, waarbij je als lezer permanent een unheimisch gevoel hebt. Uiteindelijk belandt hij in een dromentheater en begaat hij allerlei misstappen. Misschien (of waarschijnlijk) dat ik de pointe van het boek heb gemist. Kan gebeuren.

Meer Genua

Een klein jaar geleden las ik La Superba, de meesterlijke en terecht bekroonde roman van Ilja Leonard Pfeijffer over de stad Genua (zie hier de weblog erover). Onlangs verscheen in twee edities (een gewone paperback en in de serie privé-domein) een dikke bundel Brieven uit Genua die Pfeijffer tussen 2012 en 2015 vanuit die Italiaanse stad verstuurde. Het is een autobiografie in brieven, daadwerkelijk verstuurd maar ook bedoeld om als vervolg op La Suberba uitgegeven te worden. Het merendeel van de brieven is gericht aan zijn ex-vriendin Gelya, met wie Pfeijffer indertijd naar Rome fietste en waardoor hij in Genua is blijven hangen. Ook de brieven aan zichzelf op jongere leeftijd maken een belangrijk deel uit van het boek: in volgorde van vroeger naar nu geeft hij een inkijk in zijn eigen leven, studie, werk en liefdes. Brieven uit Genua is een verrukkelijk boek, vol smakelijke anekdotes, confronterende zelfinzichten, beschrijvingen van alledaags leven en vrolijk ge-ouwehoer, en dat alles in een vloeiende stijl. Over hoe hij zijn eerste poëziebundel bekostigde: Tijdens de Boekenweek had Boekhandel Paagman in Rijswijk een prijsvraag. Je moest een slagzin afmaken. De slagzin luidde: 'Ook buiten de Boekenweek is Boekhandel Paagman puntje puntje puntje.' En op die drie puntjes moest je dan iets invullen. Mijn inzending was 'er'. Tweede prijs. Boekenbon van vijftig gulden. Vijfentwintig gulden per letter. Ik ben sindsdien nooit meer zo goed betaald geweest als schrijver. Het boek staat vol met zulke anekdotes waarbij je in de lach schiet. De beschrijving van de bekendmaking van de AKO Literatuurprijs (La Superba legt het af tegen een boek van Joke van Leeuwen) is tragikomisch. Prachtig het relaas over een uitvaart van een havenarbeider als gevolg van een scheepsongeluk in de haven van Genua. Enzovoort, enzovoort. Pfeijffer is vooral een dichter, maar wat mij betreft schrijft hij voortaan alleen nog maar proza. Ik heb nog heel veel niet van hem gelezen; er moet dus nog veel moois op mij liggen wachten.

Politiek

Vanuit Zuid-Afrika nam ik ook een biografie van Nelson Mandela mee. Zijn autobiografie kocht ik er ook, maar die volgt nog. Mandela. A critical life is een biografie die Tom Lodge al in 2006 schreef, dus zeven jaar voor de dood van Mandela. Veel is er in die zeven jaar niet meer gebeurd, maar incompleet is de biografie desondanks toch. Daarnaast is het veleer een boek over de politieke carrière van Mandela, dan dat het een levensbeschrijving is. Nu hield hij zich weliswaar voornamelijk met politiek bezig, maar geheel in balans is dit boek toch niet. Het kan ook aan de ondertitel liggen natuurlijk. Dit voor een biografie relatief dunne boek (275 blz) heeft veel te bieden. Lodge becommentarieert bestaande publicaties over Mandela (en ook diens eigen autobiografie) en ontrafelt en ontkracht zodoende veel misverstanden en sprookjes. De opkomst van het ANC, de ruim 25 jaar dat Mandela gevangen zat en zijn snelle gang naar het presidentschap daarna: het zijn boeiende onderwerpen waar vast en zeker aparte boeken over geschreven kunnen worden of inmiddels al zijn geschreven, maar ze komen in dit boek voldoende aan de orde om er een beeld van te krijgen. Mandela is pas ruim twee jaar dood, en er gebeurt in politiek opzicht zoveel in Zuid-Afrika, dat zijn betekenis nog lang niet goed ingeschat kan worden. Hij heeft voorkomen dat er na de omwenteling begin jaren negentig een burgeroorlog uitbrak, en ook in ander opzicht kunnen veel leiders een voorbeeld aan hem nemen. Het is wachten op een grote, veelomvattende biografie. Maar dit boekje is een goede eerste introductie.

Boekenweek 2016

Ik schreef het vorig jaar in de weblog over het boekenweekgeschenk van Dmitri Verhulst: boekenweekgeschenken zijn meestal zes-en-halfjes (zie hier die weblog). Ik had nog nooit iets van Esther Gerritsen gelezen, en Broer is een typisch zes-en-halfje. Het leest vlot weg, het houdt de aandacht goed vast, maar na afloop blijft er weinig van hangen. Of kortgezegd: geslaagde zus heeft een vreemde broer, en aan het eind van het verhaal zijn de rollen min of meer omgedraaid. Een vlot verhaal, stilisch prima geschreven, maar geen blijvertje. Er zijn teveel open eindjes: het bedrijf waar zus werkt, haar familie, het waarom van haar gedrag. Iets te gemakzuchtig (of te gehaast) in elkaar gezet, dit verhaal.

Tijdlijn

Rond kerst en nieuwjaar was ik in Zuid-Afrika en daar kocht ik in een boekwinkel een op het oog licht verteerbaar maar daardoor handig boekje van Wendy Watson over de geschiedenis van het land, van prehistorie tot nu. This incredible land. A (very) concise history of South Africa behandelt chronologisch de belangrijkste momenten in de geschiedenis van Zuid-Afrika, en de 20ste eeuw krijgt daarin logischerwijs de meeste aandacht. Zo gaat het altijd met geschiedschrijving: over de periode van 1970 tot 1980 is domweg meer kennis beschikbaar dan over de periode van – zeg – 710 tot 720. Voor de gemiddelde lezer zoals ik is die 20-ste eeuw natuurlijk ook het meest interessant, ook al krijgen alle belangrijke momenten uit die geschiedenis aandacht. Voor een Nederlander is die geschiedenis niet iets om trots op te zijn. Kaapstad is weliswaar in 1652 gesticht door de Hollanders (Jan van Riebeeck), maar daarna werden er vrachtschepen vol mensen aangevoerd om slavenarbeid te verrichten. De apartheid werd pas in de 20ste eeuw in wetten vastgelegd, maar daarvoor was de rassenongelijkheid gewoon vanzelfsprekend. Het apartheidssysteem bleek uiteindelijk onhoudbaar. Het boekje bleek gedetailleerder en daardoor minder licht verteerbaar dan gedacht. En dat is een compliment aan de auteur.

Aftellen

Van Annelies Verbeke las ik vele jaren terug (nog voordat ik in 2006 deze weblog startte) haar debuut Slaap!, dat toen als eigenzinnig-briljant werd ontvangen, maar dat mij tegenviel. Nu kreeg ik van een vriendin haar nieuwste roman cadeau. Dertig dagen heeft een wederom eigenzinnige opzet: de 30 hoofdstukken tellen af in plaats van op, en pas op de voorlaatste en laatste bladzijde wordt duidelijk waarom. Ik verklap dan ook niet wat dit behelst – ik zag het daarvoor ook absoluut niet aankomen. Door dit onverwachte slotakkoord veranderde mijn flinke dosis scepsis die ik tijdens het lezen van het boek aan het opbouwen was. Want het verhaal kwam me als te gefragmenteerd over. De hoofdpersoon heeft een schildersbedrijf en ontmoet allerlei verschillende, meestal rare klanten. Hun verhaallijnen blijven soms onvoltooid, maar dat blijkt dus uiteindelijk niet het hoofddoel van het boek. Verbeke schetst een stemmig beeld van West-Vlaanderen, waarin de belangrijkste stereotype kenmerken voorbijkomen. Omdat ook de hoofdpersoon, ondanks zijn zachtaardigheid, veeleer toeschouwer is dan de spil van de handeling, blijft ook hij een beetje afstandelijk geportretteerd. Het taalgebruik van Verbeke is soms wat cryptisch en hoekig, en precies zoals ik me van dat debuut herinnerde. Door die wending vlak voor het einde toch een bijzonder boek dat indruk achterlaat.

Allegro ma non troppo

Het is de componist die het meest tot de verbeelding spreekt, en die een flink aantal onweerstaanbaar mooie en goede muziekwerken schreef. Maar ik las nog nooit een biografie van Ludwig van Beethoven. En dat terwijl zo'n levensbeschrijving veel duidelijk maakt over 'de man achter de muziek' en dus ook over die muziek zelf. De Belg Jan Caeyers schreef enkele jaren geleden een goed ontvangen biografie, in het Nederlands. Beethoven. Een biografie is inderdaad een prima boek over deze gigant. Caeyers gaat voldoende diep in op de belangrijkste aspecten van Beethovens leven en kunstenaarschap, de ontvangst van zijn dikwijls revolutionaire muziek, zijn geldzaken, zijn relaties met vrouwen, met uitgevers, leraren en leerlingen en ook zijn betekenis voor de ontwikkeling van de piano etcetera. En dat alles in uitgebalanceerde hoofdstukken waarin zowel deze thema's als de chronologie stuivertje wisselen. Twee bijzondere inzichten: allereerst ten aanzien van zijn doofheid. Ergens in de jaren negentig van de achttiende eeuw kreeg Beethoven vlektyfus, waar hij weer van herstelde. Maar hij behoorde tot de tien à twintig procent van de gevallen die daaraan een startende en groeiende doofheid overhielden. Pure pech. Maar: Caeyers schrijft dat die doofheid achteraf misschien ook wel een geluk bij een ongeluk inhield: Beethoven moest door die doofheid zijn tijdrovende bestaan als uitvoerend kunstenaar geleidelijk aan beëindigen, en stortte zich aldus volledig op het componeren. Voorts had ik een beeld van Beethoven als een verwarde, eenzame en onhandelbare man; niets is minder waar. Beethoven wist al snel dat hij tot de topklasse van de muziek behoorde, stond al snel ik hoog aanzien bij vorsten en de adel, verkeerde in de hoogste kringen en gold al snel tot de beste componist van Wenen - zeker na de dood van Haydn in 1809. Hij verhuisde veel, maar niet van achterbuurt naar achterbuurt. De angst voor geldzorgen - overgehouden aan zijn vroege jeugd - maakte van hem een moeilijke onderhandelaar, maar armlastig was hij eigenlijk zelden. Nu weer verder genieten van zijn sublieme en voortdurend verbazingwekkende muziek!