Macht

Begin vorig jaar las ik het eerste deel van de drie die Robert Harris schreef over de Romeinse advocaat en politicus Cicero (zie hier de weblog daarvan). Nu dan het vervolg Lustrum; ik las het in de Nederlandse vertaling. Cicero is consul, en in feite de machtigste man van Rome. Het zijn tegelijkertijd de jaren waarin de Republiek op zijn laatste benen loopt, en waarin samenzweringen door senatoren aan de orde van de dag zijn om zoveel mogelijk persoonlijke macht te vergaren. Caesar blijkt daarin de meest doelgerichte, ook al zou het nog ruim 10 jaar duren voordat hij alle macht naar zich zou toetrekken. De rechtlijnige Cicero probeert dit alles via het woord te bestrijden, maar in dit deel wordt duidelijk dat hij de strijd gaat verliezen. Net als het eerste deel is dit geen thriller in de ware zin des woords, en dat vind ik alleen maar een voordeel. Het boek is soms best taai, met al die Romeinse namen en terminologie. Maar net als andere boeken van Robert Harris: een geweldige manier om oude tijden tot leven te brengen. Het derde deel komt hier zeker nog voorbij.

Slot

Zoals aangekondigd las ik snel na het tweede deel van de trilogie van Jane Gardam het slotdeel Laatste vrienden. Lees hier en hier de weblogs over de eerste twee delen. Dit laatste deel is echt een slotdeel: de oude vijanden (en vlak voor hun dood bevriend geraakte) Edward Feathers en Terry Veneering gaan dood, en oude vrienden van hen halen herinneringen op en voegen hun eigen interpretatie aan de gebeurtenissen uit de eerdere delen toe. Een literair hoogstandje: je leest over wat je al weet, en toch wordt er een ander gezichtspunt tegenaan gehouden. Feathers oude tegenpool Veneering krijgt in dit deel veel aandacht, en ofschoon er meer tekst aan hun vriendschap aan het einde van hun leven wordt besteed dan aan hun vermaarde juridische confrontaties, blijft die oude vijandschap alomtegenwoordig. Eigenlijk een romancyclus om tijdens een (zomer)vakantie in een week geheel te herlezen. Het door Gardam geweven web is ragfijn en complex. Tja, het kan verkeren: Gardam was mij een half jaar geleden volslagen onbekend, en nu drie boeken van haar op een rij om te koesteren.

Parijs

Ruim een jaar geleden begon ik met het herlezen van het Geheim Dagboek van Hans Warren; in december vorig jaar volgden de delen 2 t/m 4 - zie hier de leeslog. Pas nu het vijfde deel. Geheim Dagboek 1954-1955 is een 'overgangsdeel' - het leven aan de zelfkant van Place Pigalle met de hoererende Algerijnen wordt langzaamaan ingeruild voor een leven als vader met moeder en kind. Met de wetenschap hoe Warren de rest van zijn leven invulde en vanuit 21ste-eeuws perspectief is het makkelijk (ver)oordelen, maar de jaren vijftig waren relatief primitief en toch ook rijk. Warren weet dat in dit deel prachtig te vangen. Een mooi deel uit de serie!

Tweet

Vers van de pers, de inhoud uiteraard alweer afgedaan als nepnieuws en als zoveelste nieuwe bron van verhalen over hoe het er in het Witte Huis aan toegaat alweer een beetje vergeten: Fear. Trump in the White House is een onthutsend en soms ook hilarisch boek vol gesprekken, vergaderingen en politieke gebeurtenissen, beschreven alsof good old Bob Woodward er zelf bij is geweest. Trump regeert als een directeur van een bedrijf waar winst maken en de louter voor zichzelf beste deal sluiten leidend zijn. Hij wil de militaire aanwezigheid in Zuid-Korea beëindigen omdat het de VS geld kost, niet beseffend dat het terug naar huis halen van de Amerikanen daar door die andere gek uit Noord-Korea als een regelrechte oorlogsverklaring zal worden opgevat. Er valt met hem geen afspraak te maken: hij handelt soms al binnen een uur tegengesteld aan wat hij met ministers, adviseurs en andere staatshoofden heeft afgesproken. Trump bepaalt zijn mening niet op basis van adviezen en feiten, maar op wat hij op televisie ziet en hoort - Fox news heeft meer invloed op zijn meningen dan zijn naaste adviseurs en ministers. Die zijn dan ook dikwijls ten einde raad. Trump-logica: 'I know I am right. If you disagree with me, you're wrong.' Humor heeft hij ook. Toen bekend werd dat een tweet voortaan 280 i.p.v. 140 tekens mag bevatten, merkte hij op: 'It's a good thing, but it's a bit of a shame because i was the Ernest Hemingway of 140 characters.' Woodward heeft honderden uren interviews gehouden met de meest nauw betrokkenen, met uitzondering van Trump zelf. De namen van die betrokkenen blijven uiteraard onbenoemd, maar het moet deels te achterhalen zijn wie het zijn geweest. Het boek zal ooit een vervolg krijgen, verwacht ik. Er resten nog minimaal tweeënhalf jaar Trump in het Witte Huis.

Oost-west

In augustus las ik van Pieter Waterdrinker zijn geëngageerde roman Poubelle (zie hier) en nog voordat ik aan zijn nieuwste bestseller Tjaikovskistraat 40 begin, eerst een roman die hij in 2005 publiceerde en in 2015 volledig herzag. Duitse bruiloft is een hilarisch familieverhaal dat zich ergens eind jaren vijftig in Zandvoort afspeelt. Een echtpaar heeft daar een restaurant annex feestzaal, en alles wordt in gereedheid gebracht voor de aanstaande bruiloft van de oudste zoon met een Duits meisje dat die zoon een jaar ervoor in Amsterdam tegen het lijf was gelopen. Het boek begint met de aankomst van de Duitse ouders, en het gedoe kan beginnen. Via flashbacks komt de lezer alles te weten over de geschiedenis van beide families, en het kleinburgerlijke gedrag en de anti-Duitse stemming onder de dorpsgenoten maken het er allemaal niet gemakkelijker op. Een tragisch incident laat de bruiloft volledig anders aflopen dan vooraf gedacht. Waterdrinker houdt van bonte toestanden; soms lijkt het alsof je in John Irvings Hotel New Hampshire verzeild geraakt bent. Niets mis mee natuurlijk, maar de thematiek van de afkeurende houding van Nederlanders tegenover Duitsers zo vlak na de oorlog raakt wel ondergesneeuwd onder de overdaad aan zijpaden. Ook zijn de jaren vijftig bij Waterdrinker minder saai en karig dan in dit boek. Desondanks een lekker leesboek dat je flink laat lachen en dat je in sneltreinvaart uitleest. Er kan zo een typisch Nederlandse film van gemaakt worden.

Ευρώ

Het is goed wanneer ministers en premiers, nadat ze de politiek verlaten hebben, hun memoires of bespiegelingen schrijven over de tijd dat ze hun publieke ambt vervulden. Graag ook zo snel mogelijk, opdat er weinig gelegenheid is zich te verschuilen achter ‘met de kennis van toen’-uitvluchten. In de VS schrijven afgetreden presidenten en ministers per definitie direct hun memoires; in Nederland gebeurt dit zelden of nooit. Het dient echter een dubbel doel: aan het algemene publiek verantwoording afleggen en tegelijkertijd inzicht geven in politieke besluitvorming en aanverwante processen. Goed voor de democratie bovendien. Het is onbegrijpelijk dat Jan-Peter Balkenende, die acht jaar minister-president is geweest, zich na zijn aftreden in stilzwijgen hult, terwijl hij toch het nodige heeft uit te leggen. Voormalig minister van Financiën Jeroen Dijsselbloem gaf ongeveer een jaar geleden het stokje over aan Wopke Hoekstra, en schreef in ruim een half jaar tijd De eurocrisis. Het verhaal van binnenuit. In dit boek schrijft Dijsselbloem vooral over zijn positie als voorzitter van de eurogroep, de club van Europese ministers van Financiën die tijdens de voorbije vijf/zes jaar de ene na de andere crisis moest oplossen, met name met Cyprus en Griekenland. Het is een interessant boek, soms behoorlijk technisch en van de lezer heel wat financieel-economische kennis vergend. Soms was het mij te technisch, maar daarnaast bevat het ook veel beschrijvingen van vergaderingen, bilaterale ontmoetingen en geschakel tussen landen. Terwijl iedereen ervan overtuigd was dat het vertrek van Griekenland uit de EU (Grexit) onafwendbaar was, probeerde Dijsselbloem dit onvermoeibaar te voorkomen: een Grexit zou een kettingreactie teweeg kunnen brengen met het einde van de EU als noodlottig resultaat. Het opstappen van de onmogelijke Griekse minister van Financiën Varoufakis in juni 2015 bleek de redding. Hij was slechts 5 maanden minister, maar Dijsselbloem berekent in zijn boek de door hem aangebrachte economische schade op vele tientallen miljarden euro’s. Enfin, er is nog veel meer interessants uit dit boek te vermelden, maar lees het gewoon zelf als je geïnteresseerd bent in hoe onze economie werkt, en dan met name de Europese. Memoires zijn altijd gekleurd, dus een definitief boek over de voorbije turbulente jaren is dit niet. Maar interessant en lezenswaardig is het boek absoluut.

Cadeau

Eind jaren zeventig en begin jaren tachtig keek ik als tiener veel televisie, en wekelijks naar Sonja op... en op die puntjes de weekdag waarop de Vara uitzond. Sonja op maandag t/m zaterdag - of er ook een Sonja op zondag was waag ik te betwijfelen. Enfin, de talkshow van Sonja Barend was wekelijkse vaste prik, ook al ergerden we ons aan haar interrupties tijdens de interviews (en bestond het woord talkshow nog niet). Ik kijk al jaren geen tv meer, dus ik kan geen vergelijking maken met de huidige latenight-talkshows die strijden om de gunst van de kijker. Ik ben jaren geleden afgehaakt omdat BN'ers BN'ers ontvangen en andersom. Dat was bij Sonja Barend wel anders - zij ontving gewone Nederlanders met een persoonlijk verhaal. Ik kocht haar vorig jaar verschenen boek Je ziet mij nooit meer terug als cadeau voor mijn moeder; zij zou dit vast graag lezen. Inderdaad: ze had het al gelezen. Dus ik nam het mee terug naar huis en las het nu zelf een klein jaar nadat ik het kocht. Het is een uitermate fraai boek waarin haar tv-carrière nauwelijks aan bod komt. Centraal staat de oorlog, waarin haar joodse vader werd weggevoerd, en haar niet-joodse moeder daarin een onopgehelderde rol speelde. De titel van het boek waren de laatste woorden die haar vader uitsprak toen hij uit huis werd gehaald. Het boek is een prachtig document over hoe de oorlog nog steeds zijn sporen nalaat - de grote getallen zijn evenzovele persoonlijke drama's. En dat maakt ze fraai en integer helder. BN'ers die (onbezoldigd) goede boeken schrijven zijn het beste medicijn tegen BN'ers op (gesubsidieerde) televisie die elkaar napraten.

Raj's vrouw

Ruim een maand geleden las ik Een onberispelijke man van de Engelse schrijfster Jane Gardam (zie hier de weblog), en ik kondigde al aan dat de vervolgdelen hier snel zouden volgen. Een trouwe vrouw (oorspronkelijke Engelse titel: The Man in the Wooden Hat) is een even fraaie roman als zijn voorganger - het concentreert zich op een deel van het verhaal uit het voorafgaande boek, maar grotendeels vanuit het perspectief van Edward Feathers vrouw Elisabeth. De wijze waarop hij haar ten huwelijk vraagt, haar verhouding met zijn aartsvijand Tony Veneering, de Engelse kijk op het koloniale Hong Kong en de relatie met het moederland: het is allemaal vanuit upperclass-Engels perspectief beschreven, zonder dit te romantiseren. Ik mis weliswaar de dwingende verplettering in zowel dit boek als zijn voorganger, maar het zijn onmiskenbaar prachtige romans die in de hedendaagse Nederlandse letterkunde zeldzaam zijn. Het laatste deel van deze romancyclus volgt ongetwijfeld binnenkort.

Vakantie

Nog voordat ik in 2005 deze leeslog startte las ik van Hans Maarten van den Brink het mooie Over het water. Sindsdien niks meer, totdat ik onlangs een goede recensie las over zijn nieuwe verhalenbundel Het ontbijtbuffet. 13 korte verhalen, alles bij elkaar nog geen 190 pagina's. Maar zeer lezenswaardig en fraai. In alle verhalen zijn de hoofdpersonen op reis, in het buitenland, op vakantie, en in alle verhalen is het allemaal een beetje ongemakkelijk, soms zelfs ronduit wrang. Het is verleidelijk enkele verhalen na te vertellen, maar dat zou de pret bederven. Lees deze mooie bundel, fraai serene verhalen als rijpe vruchten.

Rot

Nederland staat steevast hoog op de lijst van minst corrupte landen ter wereld. Dat er desondanks een hoop mis is beschrijft onderzoeksjournalist Bart de Koning in het pas verschenen boek Vriendjespolitiek. Fraude en corruptie in Nederland. Het is een onthullend boek, waarin De Koning verschillende soorten corruptie beschrijft alsook een aantal sectoren in de samenleving die gevoelig zijn hiervoor: politiek, defensie, kartels, vastgoed, grote beursgenoteerde bedrijven, en de accountants, advocaten en notarissen. Je hebt de individuele zonnekoningen als Jos van Rey, Hubert Möllenkamp (de Maserati-man), provinciebestuurder Ton Hooijmaijers en bedrijvendokter Joep van den Nieuwenhuijzen. Maar er zijn ook de verrotte bedrijfsculturen zoals bij Ahold, de Rabobank en - zoals vorige week bleek - de ING Bank. Opvallend veel VVD'ers passeren de revue: van Robin Linschoten tot oud-voorzitter Henry Keizer. De partij van de strenge regels neemt het zelf het minst nauw met die regels. Foute advocaten, accountants en notarissen helpen al die corrupte lieden om hun duistere zaakjes geregeld en goedgekeurd te krijgen. Het vertrouwen van de gewone burger in rechtsstaat, politiek en dedemocratie loopt hierbij een flinke deuk op, en dat is op termijn zowel maatschappelijk als economisch bijzonder gevaarlijk. Goede onderzoeksjournalistiek en voldoende menskracht bij o.a. de FIOD blijven de beste wapens tegen corruptie. Een vlotlezend overzichtswerk.

Stel dat...

Voor mijn verjaardag kreeg ik Leven na leven, een wat betreft opzet en structuur unieke roman. Ik had nog nooit van de Engelse schrijfster Kate Atkinson gehoord, maar ze behoort nu reeds tot mijn favoriete auteurs. Want dit is in vele opzichten werkelijk een grandioze roman. Het is au fond een prachtige Engelse roman waarin een familiekroniek gedurende de eerste helft van de twintigste eeuw centraal staat. Ofwel waarin het oude klassieke feodale Engeland door twee wereldoorlogen verscheurd en weggebombardeerd wordt. Maar waarin Atkinson tegelijkertijd een ogenschijnlijk eenvoudig literair experiment, maar in de uitwerking pijnlijk-treffende techniek toepast: het beschrijven van dezelfde situaties en handelingen, met een verschillende afloop. Toevalligheden, hoe logisch ook, zorgen voor volledig andere wendingen - dood en leven zijn zo nauw verwant. Je leest meerdere keren dezelfde situaties, maar toch ook steeds als nieuw. Werkelijk prachtig gedaan, en dat alles in een kalm tempo. Atkinson heeft die ruim 500 pagina's nodig om die bonte familie (dochter Ursula, haar uit elkaar groeiende ouders, die gekke tante en broers en zus), het rustieke plattelandsleven en de verwoestende bomardementen op Londen in 1940-1941 het volle pond te geven, maar het kon ook niet minder. Een meesterwerk.

Oorlog

De Tweede Wereldoorlog blijft een bron van literaire inspiratie. De boekendief is een roman uit 2007, kende in de Nederlandse vertaling al ruim 35 drukken, en toch had ik er nog niet eerder van gehoord totdat ik het onlangs cadeau kreeg. Het is een door de Australische schrijver Markus Zusak (Oostenrijkse vader, Duitse moeder) breed opgezette roman waarin de Dood de verteller is, en dat zich afspeelt vlak voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog in een voorstad van München. Hoofdpersoon is het meisje Liesel dat door haar moeder wordt afgestaan - niet duidelijk is waarom, maar je kunt er je gedachten bij vormen. Liesel is aanvankelijk onderontwikkeld, maar leert zichzelf lezen en is gefascineerd door boeken. Enfin, de oorlog breekt uit, en Zusak beschrijft een fraai, invoelbaar beeld van het dagelijks leven aan de 'foute' kant van de oorlog. Dat vooral maakt deze roman zeer lezenswaardig; hierna volgt een roman aan de 'goede' andere kant, maar wat was eigenlijk het verschil? Korte hoofdtukken, perspectiefwisselingen, vloeiende beschrijvingen: het boek leest als een trein. Origineel en goed gedaan!

Droom

Af en toe een erkend meesterwerk uit de wereldliteratuur: goed ter vergelijking en goed voor het aanzicht van de boekenkast. Via Murakami (zie hier) kwam ik op De grote Gatsby, in de jaren twintig van de vorige eeuw geschreven door F. Scott Fitzgerald, alom geprezen als één van de grootste Amerikaanse romans. Het is op zijn zachtst gezegd een eigenaardige roman, net 200 pagina's dik en vol schimmigheid en afstandelijke dialogen. Er wordt veel gesuggereerd, en daarom dwingt het boek je aandacht goed vast te houden. Je mist anders essentiële gebeurtenissen. Ik geef hier verder geen samenvatting - er is een gedegen wikipediapagina inclusief analyse over deze roman (zie hier). Intrigerend boek, ook al houd ik meer van meeslepender vertellingen.

Donbass

Zijn vorig jaar verschenen Tsjaikovskistraat 40 is een enorm succes; iedereen schijnt het te lezen. Maar ik las op de literatuurblog Tzum een wat gematigde recensie over deze laatstre roman van Pieter Waterdrinker, terwijl in dezelfde bespreking werd verwezen naar het volgens de recensent wél indrukwekkende Poubelle. Enfin, dat dus maar eerst gekocht en gelezen, en het moet gezegd: het is een zeer lezenswaardige roman. Een zeer politieke, waarin de ramp met de MH17, het conflict in de Oekraïne en de wijze waarop het westen en het oosten daar anders tegenaan kijken centraal staan. Wessel Stols is de hoofdpersoon van deze roman, lid van het europarlement, columnist en schrijver in de dop. Zijn idealen brengen hem overal, maar vooral ook naar veel teleurstellingen en mislukkingen. Het duurt nogal wat pagina's voordat Stols in Rusland en Oekraïne terechtkomt, en dat is eigenlijk wat dit boek niet helemaal geslaagd maakt: het had een kwart korter gekund. Want uiteindelijk gaat het om Rusland, de Oekraïne, de beleving van het conflict aan beide zijden van het front en over de rol van de media daarin. De lange monologen van Poubelle zelf vormen de kern van het verhaal. Het gaat niet zozeer om wie gelijk heeft, of het recht aan zijn kant heeft staan, maar over hoe de gebeurtenissen geïnterpreteerd worden door overheden, straatvechters met commerciële belangen, media en de gewone burger. Het boek leest als een trein, dus ondanks die iets te overdadige garnering een zeer goede roman. Knap hoor, om zo snel na die MH17-ramp, de oorlog in het oostelijk deel van de Oekraïne en Ruslands annexatie van de Krim een roman te schrijven waarin die gebeurtenissen zo organisch centraal staan.

Tegenstelling

Het was een tijdje uitverkocht, maar nu is er een herdruk verschenen van Het grote baggerboek, de in 2004 door Ilja Leonard Pfeijffer geschreven roman die blijkens de besprekingen op internet zowel geprezen als verguisd wordt. You love or hate it, een tussenweg lijkt er niet te bestaan. Ik heb me er kostelijk mee vermaakt, het is een verrukkelijk boekje vol tegenstellingen. Er zijn twee hoofdpersonen die ieder hun verhaal vertellen: de klinische psychiater die in bureaucratisch-wetenschappelijke taal de behandeling van zijn patiënt beschrijft, en dat van de patiënt zelf die in platvloerse spreektaal vol foutieve constructies over het uit de hand gelopen baggerproject in Kamelistan vertelt. Taalmasturbatie, pronken met eruditie, superieure vuilbekkerij: het zijn wat termen die je over dit boek leest. Dichterlijke vrijheid geldt zeker ook voor romanciers, en Pfeijffer heeft zich hier eventjes helemaal uitgeleefd. Het is zeker geen ultiem meesterwerk, maar wel een kostelijk kotsen-poep-pies-neuken-scheten-etcetera-verhaal vol foute volzinnen om je vingers bij af te likken.

Raj orphan

Gelukkig pikken vrienden en vriendinnen boekentips op van tv en andere media die ik volledig mijd. En die geven ze dan soms aan mij door. Zo werd mij aangeraden Een onberispelijke man te lezen, in 2004 geschreven door Jane Gardam die toen al ver in de 70 was. Het werd pas ruim tien jaar later vertaald; ik las ergens dat de literair agent geen moeite nam het boek vertaald te krijgen omdat het thema te Engels zou zijn. Enfin, het is nu een soort van hit, en niet onterecht. De Engelse titel bleek touwens wel onvertaalbaar, vandaar de volledig eigen titel in het Nederlands. Old Filth is de bijnaam van de hoofdpersoon en staat voor: Failed In London, try Hong Kong. Edward Feathers was er een zeer gewaardeerd rechter, daarvoor topadvocaat en in deze roman wordt in korte hoofdstukken die in de tijd door de twintigste eeuw heenschieten de puzzel van zijn leven gelegd. Edward was een zogenaamde Raj Orphan, een (halve) wees uit het Britisch Empire die op jonge leeftijd naar het thuisland werd gestuurd om een keurige Engelse opvoeding en scholing te krijgen. Zowel het verleden (de kostschool, de Tweede Wereldoorlog) als het heden, waarin de bejaarde Edward Feathers na de dood van zijn vrouw nog iets van zijn leven probeert te maken, worden door Gardam tot een coherent geheel aaneengesmeed. Een bijzonder mooie roman! Gardam schreef nog twee vervolgdelen; die komen hier binnenkort zeker voorbij.

Trommel

Van Günter Grass las ik nog niet zo veel. Meer dan tien jaar geleden zijn autobiografische roman De rokken van de ui (zie hier de leeslog), en enkele jaren eerder In krabbengang, maar daar bleef het bij. Nu dan eindelijk zijn meest beroemde boek De blikken trom over de kleine Oskar, die op driejarige leeftijd stopte met groeien en zich goedgemutst door de Duitse geschiedenis van na de Eerste Wereldoorlog heentrommelt. Ondanks de ironische toon van Oskars memoires is het een broeierig en zwaar boek, waarin het lot van de gewone mensen in de stad Danzig, op de grens van Duitsland en Polen, onlosmakelijk verbonden is met de politieke en oorlogsontwikkelingen. Het is geen eenvoudig boek. Oskar schrijft over zichzelf in de eerste en derde persoon, rijgt het ene verhaaltje aan het andere waarin vele familieleden, vrienden en kennissen de revue passeren, en er worden soms flinke sprongen in de tijd gemaakt. Het boek doet een flink beroep op je concentratie- en doorzettingsvermogen, maar dat is tegelijkertijd de kracht ervan. De Duitse geschiedenis blijft een onuitputtelijke inspiratiebron voor originele verhalen; deze van Günter Grass, zo kort na de Tweede Wereldoorlog geschreven, is daar een groots voorbeeld van.

Grens

Na Dit zijn de namen was ik een beetje klaar met Tommy Wieringa; zie hier de weblog over dat boek. Eigenlijk heeft hij het niveau van Joe Speedboot nooit echt geëvenaard. De heilige Rita werd allerwegen positief besproken dus ik waagde het erop. Tja, helaas, ik zal wellicht de enige zijn maar superlatieven kan ik er niet aan geven. Het is alleszins een lezenswaardige roman, en er staan ook fraaie observaties over het leven in de Twentse grensstreek in, maar een haarscherp getroffen schildering van het leven daar is het volgens mij bepaald niet. Daarvoor leven teveel personages grensoverschrijdender dan de gemiddelde inwoner van Twente, en zijn ook die paar mooie observaties te generiek: ze kunnen net zo goed voor uithoeken in Friesland, Limburg en Groningen gelden. Wieringa weeft enkele verschillende verhaallijnen door elkaar, en dat maakt het boek aantrekkelijk en soms zelfs een beetje spannend. De Grote Twentse Roman, zoals de NRC kopte, is het boek echter niet. Joe Speedboot blijft vooralsnog het hoogtepunt in Wieringa's oeuvre.

Ontbering

In het voorjaar van 1890 vertrekt Anton Tsjechov naar Sachalin, het onherbergzame eiland aan de oostkust van Siberië dat als verbanningsoord voor gestraften werd gebruikt. Alleen al de reis erheen zou een vuistdik verslag rechtvaardigen - al vrij snel ten oosten van Moskou hield in die tijd de begaanbare infrastructuur op, en moest Tsjechov nog duizenden kilometers door nauwelijks begaanbare landschappen reizen. Het oversteken van een rivier kon dagen duren, wachtend op een bootje dat de reizigers wilde overzetten. Uiteindelijk op het eiland Sachalin begint Tsjechov aan zijn officiële werk: het houden van een volkstelling. De reis naar Sachalin is een onthullend en treurig stemmend boek over het weinig vrolijke leven in dat verbanningsoord. Het klimaat is er verschrikkelijk: de laatste sneeuw valt ergens in juni, de eerste sneeuw alweer in augustus/september, en het aantal dagen per jaar dat men er de zon ziet komt niet boven de 50 uit. De leefomstandigheden van de verbannen gestraften zijn weinig plezierig: slecht onderdak, slecht eten en troosteloze uitzichtloosheid. Tsjechov deelde zijn reisverslag in als een bureaucratisch geschrift, de onderwerpen zakelijk gerangschikt. Dat maakt dit boek best taai om te lezen, maar de verwondering over hoe de mens ook in zulke harde omstandigheden het weet vol te houden hield me gevangen in het boek.

Japan

Ik lig zes gelezen boeken achter - laat ik proberen de achterstand snel weg te werken. Norwegian Wood is de debuutroman uit 1987 van Haruki Murakami en ook mijn eerste kennismaking met deze Japanse schrijver die naar het schijnt al een poosje Nobelprijskandidaat is. Hij schreef sinds dit debuut al vele romans en ik ga daarvan zeker enkele lezen de komende tijd. Norwegian Wood is een stemmig, soms wat weeïg, maar geslaagd verhaal over een jonge, inzichzelfgekeerde student die zijn weg in het leven en vooral de liefde probeert te vinden. Hij is verliefd op de vriendin van zijn jeugdvriend die enkele jaren terug zelfmoord pleegde, maar ofschoon wederzijds wil het allemaal maar niet van de grond komen; die vriendin gaat psychisch onderdoor aan die zelfmoord van haar vroegere geliefde. Een medestudente probeert de jonge student te versieren, maar zijn getreuzel maakt het contact er evenmin gemakkelijker op. Enfin, een hoop muggengedans tussen jongelui, en uiteindelijk ook triestig met uiteindelijk drie zelfmoorden, maar het wordt allemaal uiterst sereen en mooi verteld. En uiteindelijk gaat het daar om.

Kruiden

Met Arthur van Schendel trad ik op mijn 15e toe tot de echte literatuur. Ik las natuurlijk al veel jeugdboeken, maar toen ik naar de 4e klas van de havo ging, moest ik 'voor de lijst' gaan lezen. Mijn middelbare school had een flinke eigen bibliotheek, en tijdens een van de eerste lessen Nederlands nam leraar Jacques Kersten, zie hier een weblog over hem) ons mee naar die bibliotheek en nam ogenschijnlijk lukraak boeken uit de rekken en zei: dit is iets voor jou, en voor jou, etc. Mij gaf hij Het fregatschip Johanna Maria van Arthur van Schendel van wie ik nog nooit gehoord had. Enfin, ik schreef vervolgens scripties over hem en las enkele andere boeken. Met name de zogenaamde Hollandse romans: De waterman, Een hollands drama, maar ook andere. Die vierde Hollandse roman Jan Compagnie bleef ongelezen. Enkele jaren later kocht ik bij de Slegte in Leiden de eerste druk uit 1932, maar ik zette het ongelezen weg. Tot nu dan. En wat een geweldig boek! Hoofdpersoon Jan de Brasser groeit ergens in de zeventiende eeuw op in het uitdijende Amsterdam, is soms teveel een vechtersbaas en zoekt zijn heil ver weg. Hij monstert aan op een VOC-schip en vaart naar Indië. De schrijfstijl van Van Schendel is grandioos: afgemeten, ingekookte informatiedichtheid en tegelijkertijd beeldend en trefzeker. Je hoort de bedrijvigheid in de Amsterdamse haven, je voelt de emotie bij de Schreierstoren als er schepen vertrekken of aankomen, de ontberingen van de maandenlange reis naar de oost (zowel spanningen aan boord, de ruige zee en het onverwacht ontmoeten van Spaanse en Portugese vijanden), en tenslotte Indië zelf. Van Schendel beschrijft het allemaal op superieure wijze, en weeft een fraai verhaal over Jan de Brasser, de handelwijze van de VOC, de groei van Amsterdam etc. Met dit boek zit je eventjes helemaal ondergedompeld in de zeventiende eeuw die minder 'gouden' was dan de geschiedschrijvers ons willen doen geloven.

Rite

Afgelopen september las ik weer eens een roman van Simon Vestdijk (zie hier) en omdat met het klimmen der jaren de nostalgie steeds krachtiger om zich heen slaat en tegelijkertijd nieuwerwetsigheden minder invloed krijgen, nam ik me voor meer van deze veelschrijver te lezen. Een weblog van een jongeman die in één jaar alle 52 romans van Vestdijk las (zie hier), en de gebundelde besprekingen van Maarten 't Hart en Hugo Brandt Corstius die samen ooit voor de NRC hetzelfde deden, raadden mij sterk aan De held van Temesa te lezen, een van de romans van Vestdijk spelend in Griekse oudheid en een van zijn beste - volgens zowel deze weblogjongeman als Maarten 't Hart. Ja, een fascinerende roman! Allereerst: waar haalde Vestijk de kennis en inbeelding vandaan om in twee maanden tijd een roman te schrijven die je van begin tot eind in de Griekse oudheid (484 v. Chr.) doet verkeren? En verder: wat een geweldig verhaal, en dat opgeschreven in het best denkbare vertellersperspectief? Kort: een Olympische bokser randt in het Zuid-Italiaanse Temesa een meisje aan, wordt gestenigd, maar het orakel van Delphi gelastte dat om die steniging te verzoenen aan deze held ieder jaar een offer wordt gebracht: een bij loting uitgekozen 15-jarig meisje moet aan hem worden geofferd. Gruwelijk gebruik, maar omdat het verhaal wordt verteld door de offerpriester die jaarlijks deze rite dient te begeleiden en dus er zijn bestaan aan ontleent, is er aanvankelijk geen twijfel aan dat gruwelijke gebruik. Maar Vestdijk pelt dat gebruik langzaam maar zeker af, en het slot is meer dan spannend. Geen pageturner dit boek, maar bij zoveel casual literatuur (soms niks mis mee) is dit een roman die een nostalgicus weemoedig en dankbaar stemt.

Zwavel

Begin deze maand was ik een weekje met vakantie: de Amalfikust, Napels en daartussen ook Pompei. De drie dagen voor vertrek las ik Pompeii, de thriller van Robert Harris over wat zich eind augustus 79 na Chr. aldaar afspeelde. Net als in zijn boek over de conferentie van München in 1938 (zie hier de weblog) koppelt Harris fictie aan feiten, en met beangstigend resultaat. Hij vertelt het verhaal vanuit het perspectief van de beheerder van het grootste aquaduct van het Romeinse rijk dat zich daar in de buurt bevond. Dat aquaduct kreeg als eerste te maken met de fysische voorbereidingen die de Vesuvius trof voor zijn meedogenloze uitbarsting op 24 en 25 augustus 79. In een thriller horen ook de nodige tegenstand en complicaties, maar dat zijn het peper en de zout op het gerecht dat wordt voorgeschoteld. Harris kon o.a. gebruikmaken van de notities van Plinius de Oude die als amateurwetenschapper in de buurt was en aantekeningen naliet die door zijn zoon gearchiveerd werden. Plinius de Oude kreeg een glansrol in het verhaal van Harris - ook zijn dood is heroïsch. Een meesterwerk is een thriller niet zo snel, maar het concept van Harris is meesterlijk en je maakt die uitbarsting helemaal mee. Dan loop je daarna toch even wat concreter door dat verbazingwekkende Pompei zelf.

Op weg

Bijna vijf jaar geleden beloofde ik zeker nog eens een boek van Alain de Botton te lezen. Toen las ik De architectuur van het geluk (zie hier de weblog) - pas nu dan De kunst van het reizen. De opzet van het boek is dezelfde: veel illustraties (vooral eigen foto's) die het verhaal kracht proberen bij te zetten. De Botton onderzoekt waarom mensen op reis gaan en benoemt veel van de redenen die je als vanzelfsprekend voorkomen. Maar een cultuurfilosoof probeert overal duiding aan te geven, ook als die er niet echt is. Want er zijn vele redenen te bedenken om thuis te blijven, en de ongemakken van het reizen te vermijden. Maar net zoals je niet zeven dagen per week hetzelfde gemakkelijke voedzame gerecht bereidt, wil je ook niet eeuwig in je vaste omgeving verkeren. Verandering van spijs doet eten, en reizen maakt dat je je thuis meer waardeert, maar ook het jezelf even in een bijzondere omgeving plaatsen (van een urenlange chartervlucht in stoel 27C met te weinig beenruimte tot een terras op een Italiaans plein) houdt de geest fris. Daar is weinig diepzinnigs aan; jammer dat de Botton dat niet uitdiept. Maar verder een aardig boekje om even de basistheorie van het reizen door te nemen.
Tenslotte wat anders: de marketingafdeling van de uitgever besloot op het omslag een prijssticker te plakken die niet zonder het omslag onherstelbaar te beschadigen valt los te peuteren. Het is eigenlijk een reden geen boek van deze uitgeverij meer te kopen; ook de bibliofilie wordt opgeofferd aan de marketeers op hbo-niveau die zelf geen zin foutloos kunnen schrijven. Brrr!

Game, set and match

Julian Barnes is één van de weinige hedendaagse schrijvers van wie je ieder nieuw boek zonder aanprijzing vooraf kunt kopen en lezen. De man heeft zoveel interessante noten op zijn zang, ook al heeft ook hij een eigen karakteristieke toonsoort. Hij schreef de afgelopen jaren een magistrale roman Alsof het voorbij is (zie hier), een boek over koken Wijsneus in de keuken (hier), Het tumult van de tijd over de componist Sjostakovitsj (hier) etc. Ik las vele jaren terug Flauberts papegaai, en herinner me een geweldig optreden bij Adriaan van Dis. Enfin, gewoon een schrijver waarvan er maar weinig zijn. Het enige verhaal is zijn nieuwste roman, en ik las die met groot genoegen in drie dagen uit. Het is de terugblik van een ik-figuur die op 19-jarige leeftijd een liefdesrelatie begon met een getrouwde vrouw van in de veertig, en dat in een stijf Engels dorp ergens jaren zestig, waar iedereen iedereen in de gaten hield (Hyacinth Buckett is er bij wijze van spreken niets bij). Het begint allemaal zo Engels als het maar zijn kan: op de tennisbaan met subtiel dubbelspel en de ballotagecommissie paaiend. Maar al snel wordt de romance minder romantisch, en uiteindelijk verwordt deze tot een schrijnend drama vol drank en psychisch leed. De liefde ontrafeld van fraaie zonnige buitenkant tot bittere pil aan de binnenkant. Barnes in topvorm.

Boekenweek 2018

Steeds zes-en-halfjes met het boekenweekgeschenk de afgelopen jaren. Maar nu dan een enorme uitzondering, in negatieve zin helaas. Griet op de Beeck is nog geen gevestigde schrijver, maar wel veelbelovend - zo gaat de mare - dus de CPNB dacht eens gek te doen. Enfin, moge de koude kermis de CPNB behoeden voor opnieuw zulke misstappen. Gezien de feiten is een verhaal dat iedere amateurschrijver na wat moeite zelf op papier zou kunnen zetten. Van het oudere echtpaar gaat de man dood, en de vrouw wordt opeens vrijgevochten, gaat in ontwikkelingshulp en ontmoet in Afrika een allesbegrijpende man waar ze kennelijk al decennia op wachtte. Wat heen en weer gevlieg mag het geluk niet baten; het loopt in de allerlaatste alinea slecht af, want anders was dit teveel een feelgood-novelle geweest. Ik gun Op de Beeck alle literaire succes, maar kom wel met wat substantiëlers alsjeblieft. Dit is afhaalchicklit zonder enige voedingswaarde.

Zomer

Vrienden waren er al heengeweest, en ik werd uitgenodigd mee te gaan naar de bioscoop. Ik kom daar hooguit eens per jaar, en eigenlijk altijd wel tot mijn genoegen, maar film is niet mijn meest geliefde kunstvorm. Call me by your name is een recente cultfilm over een eigenzinnige en hoogbegaafde jongen van 17 die met zijn ouders (type hoogleraar etc.) in hun riante zomervilla ergens aan de kust in Italië verblijven. Ieder jaar komen er promovendi aan hun proefschrift werken en deze zomer is dat een vlotte vent waar de jongeman verliefd op raakt. Het duurt even voordat deze beantwoord wordt, en dan is het voor de promovendus alweer bijna tijd om te vertrekken. Een zomers kalverliefdeverhaal op niveau, met veel stemmige beelden van Italiaanse dorpjes, verhitte natuur en oude auto's (het verhaal speelt ergens in de jaren tachtig). De film bleek te zijn gebaseerd op de gelijknamige roman van André Aciman - het boek dateert al van 2007. Er werden in de film enkele rake uitspraken gedaan (met name de monoloog van de vader aan het einde van de film is zeer krachtig), en mijn vermoeden bleek juist dat deze 1-op-1 uit het boek waren overgenomen. Ik las de Nederlandse vertaling Noem me bij jouw naam in drie dagen uit; het is een fraai verhaal waarin zoveel meer gebeurt dan de film laat zien. Het verhaal balanceert op het randje van kalverliefderomantiek en coming-outdiepzinnigheid, maar het leest lekker weg en de couleur locale is jaloersmakend.

Afscheid

Het voelde een beetje als een afscheid, het uitlezen van Adrian Mole. The Prostrate Years, het achtste en laatste deel van de verrukkelijke Adrian Mole-dagboekenserie van Sue Townsend. Ik las het eerste deel The Secret Diary of Adrian Mole Aged 13 3/4 ruim 7 jaar geleden (zie hier de weglog) en het voorlaatste deel Adrian Mole and the Weapons of Mass Destruction twee jaar terug (zier hier) en dan nu het allerlaatste deel. Sue Townsend was in 2014 nog wel begonnen aan een vervolgdeel, maar ze overleed voortijdig. Ze creëerde met de Mole-dagboeken een geweldige serie dat als geen ander Engelse humor en struggle for life combineert. Ook in The Prostrate Years (fraaie dubbelzinnige titel) is deze combinatie volop aanwezig. Het gaat niet goed met Adrian: hij verliest zijn baan, zijn huwelijk strandt en bij hem wordt - op zijn 39ste - prostaatkanker vastgesteld. Zijn ouders doen mee aan een platvloers tv-programma en zoals ieder jaar verloopt Kerstmis rampzalig. Ondanks al deze ellende lees je het boek met een forse glimlach; het is allemaal zo Engels en treffend. Op de allereerste pagina somt Adrian zijn zeven grootste zorgen op. De vijfde: 'Do my parents have an up-to-date funeral plan? I can't afford to bury them.'

Reizen

Ik schreef het al eerder (zie hier de laatste keer). Af en toe wat verhalen van Bob den Uyl: daar knapt een mens van op. Als ik in een antiquariaat verzeild raak, kijk ik altijd even of er nog bundeltjes Den Uyl in de kast staan die ik nog niet heb. Gods wegen zijn duister en zelden aangenaam bevat enkele juweeltjes, waaronder het gedoe met zijn fiets in Keulen en bovenal het verhaal Donker Spanje over het reizen per trein en bus aldaar. Den Uyl geeft het een couleur locale dat weinigen hem nadoen. Het kopen van een buskaartje, het vergeten van een jasje met al zijn geld in diezelfde bus, het uitzoeken van de daadwerkelijke vertrektijd van de bus naar Ciudad Real... voortreffelijk gecomponeerd en grandioos leesvoer. Nogmaals: de man verdient een Verzameld Werk!

Opgeruimd

Ik lig vier te beschrijven boeken achter, dus vooruit! Vorige maand las ik de nieuwste roman van Tom Lanoye, voor mij één van de belangrijkste en beste levende Nederlandstalige schrijvers. Zijn productie is enorm groot en gevarieerd, en wat ik tot nu toe van hem las (zie de auteurslijst), las ik met groot genoegen. Zuivering is misschien niet zijn beste roman, maar wederom een zeer lezenswaardige. Het is een tragikomisch boek over een eenling die aanvankelijk moeilijk aan werk komt, maar uiteindelijk zijn heil vindt bij een schoonmaakbedrijf dat als motto heeft: 'Wij beginnen waar anderen afhaken'. Enfin, zwaar uitgewoonde huizen, kamers waar de eigenaar zich een kogel door het hoofd heeft gejaagd (de hersensmurrie verspreid over de eersteklas verzameling historische boekwerken), maar ook treinstations waar terroristen zichzelf opblazen: het bedrijf verdient kapitalen met het opruimen en schoonmaken. De ik-figuur haalt uit medemenselijkheid een (Syrische?) vluchteling in huis, en later ook diens vrouw en kinderen. En dan begint de ellende. Lanoye verbindt de maatschappelijke actualiteit aan een huiselijk drama. Uiteindelijk iets te geforceerd, maar er zijn passages waar de tranen me over de wangen liepen van het lachen; Lanoye pakt soms lekker uit in zijn beschrijving van de gruwelijkheden en smerigheden. En dat allemaal in zulke fraaie volzinnen! Weinige schrijvers die zo'n goed taalgevoel etaleren.

Chocolade

Het bleek al een tijdje een cultboek, en de aanprijzing van een collega haalde me ertoe over aan het ruim 1250 pagina's tellende Het achtste leven (voor Brilka) van de Georgische schrijfster Nino Haratischwili te beginnen. Ik las negen jaar geleden De geschikte jongen van Vikram Seth (zie hier de leeslog) - dat boek is bijna 100 pagina's dikker en bevat ook minstens twee keer zoveel letters per pagina. Ik verwachtte een kleine maand over Het achtste leven te doen, maar het is een heuse pageturner die je met moeite weglegt. Er waren dagen dat ik bijna 300 pagina's achter elkaar las. Enfin, binnen twee weken had ik het uit. Het is een geweldig familie-epos dat de hele twintigste eeuw omvat. In zeven delen staan evenzovele dochters, kleindochters, achterkleindochters etc. van een Georgische chocolademaker centraal. Haratischwili geeft een nietsontziend beeld van het leven tijdens de Sovjet-Unie - vooral de Stalinperiode is een aaneenschakeling van ellende en gruwelijkheden. Het is een grotendeels chronologisch verhaal, opgetekend door de zevende dochter in de reeks en bedoeld als brief/familierelaas voor haar nichtje Brilka, de achtste dochter. Dat deel bleef onbeschreven - dat mag Brilka te zijner tijd zelf invullen. Evenals in het epos van Vikram Seth (dat overigens een veel kortere tijdspanne omvat) gaat het hier over hoe maatschappij en politiek het leven van gewone gezinnen beïnvloedt, en hoe gezinsleden het daarbij elkaar flink lastig maken. Een geweldig boek!